Beýik şahyryň käbir ylmy-mistiki garaýyşlary dogrusynda:
Magtymguly, syrym çohdur,
Men neýläýin açan ýokdur,
Ölmek-hak, dirilmek hakdyr,
Okadym Gurhan içinde.
Öňräkki döwürlerde, has takygy, 1992-nji ýylda Özbegistan Ylymlar akademiýasy tarapyndan neşir edilýän "Fan we turmuş"("Ylym we durmuş") žurnalynyň 1-2-nji sanlarynda alym, publisist Rüstem Abydyň taýýarlan "Merhumlar näme üçin gaýdyp gelýärler?" diýen sözbaşyly örän täsir bir ylmy makalasyny okapdym. Onda parapsihologiýa, ýanaşyk dünýäler baradaky gyzykly çaklamalar, bakyýetden dolanyp gelýän merhum ruhlary hakyndaky çaklamalar dogrusynda söhbet edilýärdi. Hindi ýoglarynyň, tibet lamalarynyň kän bir akyla sygyp barmaýan ukyplary hakynda gürrüň gozgalýardy. Dogrudan hem, ylmy logika esaslansak we ondan netije çykarsak, aslynda, durmuşda ýok zat barada hiç hili gep-gürrüňiň bolmagy mümkin däl. Diýmek, gürrüň edilýärmi, onda onuň aňyrsynda hökman bir ýaşyryn hakykat ýatandyr. Bu häzirki ösen ylmyň gelýän netijesi. Eger-de, Magtymguly atamyz muňa ynanmadyk bolsady, onda akyldarymyz gaýta-gaýta bu syrly ahwalata ýüzlenip-de durmazdy.
Kelamda bar iş beýandyr,
Barça iş Haka aýandyr,
Ynansaň saňa imandyr,
Ölmek-hak, dirilmek hakdyr.
Ylym bize ýaşaýşyň bakydygyny, onuň diňe görnüşiniň üýtgeýändigini öwredip gelýär. Ynsan pany bilen hoşlaşandan soň, ýaşaýşy dowam etdirýär. Ýöne şol ýaşaýşyň görnüşi üýtgeýär. Ynsanyň ruhy tebigatyň beýleki bir janly närseleri şekilinde biziň dünýämize dolanyp gelýär. Bu pikir düýn-öňňin döreýän zat däl. Ynha, ony Gündogaryň nusgawy edebiýatynyň parlak ýyldyzy Jelaleddin Rumynyň döredijiliginde-de görmek bolýar. Sözme-söz terjime:
"Ynsan, ilki palçyk bolduň, dörediň
Soň geçip minerallyk basgançagyny,
ösümlik bolup ýaradyň.
Soň ýene-de adamzada geçdiň!"
Her niçigem bolsa, biziň şu ýazgymyzda gozgalan maglumatlar, pikirler şu günüň ylmyna esaslanýan bolsa-da, onuň hemmeleri deň derejede gyzyklandyrmazlygy, böwrüňi diňletmegi, şübhe döretmegi hem mümkin. Ýöne ylym üç ölçegli, bekli-de, dört we bäş ölçegli Älemiň bardygyny, Ýerdäki ýaşaýşyň şonuň biri hasaplanýandygyny eýýäm ýarym asyr bäri dynuwsyz tekrarlap gelýär. Biz ýazgymyzy beýik Ibn Sinanyň: "Geň bir zada gabat geleniňde, ony inkär etmäge howlukma, belki, tebigatyň ony düşündirip berýän öz kanunlarynyň bolmagy gaty ähtimaldyr." diýen paýhasly jümlesi bilen jemleýäris. Beýik Magtymguly hem hut şeýle garaýyşlardan gyrada galan däldir, elbetde.

Ýazan: Abraýguly Möwlamow
Taýýarlan: Näzli