Gözlegçileriň pikiriçe, enäniň genetikasy çaganyň näderejede akyllydygyny kesgitleýär we kakasynyň genleriniň muňa dahylly ýeri ýok.

Aýallar akyl genlerini çagalaryna geçirip bilerler, sebäbi bu genler X hromosomasynda, aýallarda bolsa bu hromosomlaryň ikisi bar, erkekleriň diňe biri bar.

Emma munuň üstesine, alymlar kämilleşdirilen akyl funksiýasy bilen baglanyşykly atalyk miras galan genleriň gönüden-göni ýapykdygyny pikir edýärler.

"Şertli genler" diýlip atlandyrylýan synpdaky genler, diňe käbir ýagdaýlarda eneden we beýleki ýagdaýlarda diňe kakadan gelenlerinde işleýär öýdülýär.

Genetiki taýdan üýtgedilen syçanlary ulanmak bilen geçirilen laboratoriýa gözlegleri, goşmaça ene geni(X) bolan syçanlaryň has uly kelleleri we beýinleri, ýöne kiçi göwreleri niň bardygyny gördüler. Goşmaça atalyk(Y) geni bolan syçanlaryň beýnisi kiçidi we has uly bedeni bardy.

Gözlegçiler, syçanyň beýnisindäki öýjükleri diňe iýmit endiklerinden ýadyňa çenli dürli aň-bilim funksiýalaryna gözegçilik edýän syçan beýnisiniň alty dürli böleginde işjeň bolan ene ýa-da ata genleri bolan öýjükleri kesgitlediler.

Atalar genleriniň işjeň bolan öýjükleri jyns, iýmit we agressiýa ýaly funksiýalary öz içine alýan limbiki ulgamyň böleklerinde jemlenendir. Şeýle-de bolsa, gözlegçiler many, pikirlenmek, dil we meýilnamalaşdyrmak ýaly iň ösen aň-bilim funksiýalarynyň ýerleşýän beýni korteksinde (çal madda) atalyk öýjüklerini tapmadylar.

Adamlaryň bu meselede syçan ýaly bolup bilmejekdigini pikir edip, Glazgodaky gözlegçiler aňtaw derňewine has köp adam gönükdirilen çemeleşmä ýüz tutdular. Syçan gözlegleriniň netijelerini hakyky durmuşda tassyklamak isleýän gözlegçiler, 1994-nji ýyldan bäri her ýyl 14-22 ýaş aralygyndaky 12,686 ýaşlar bilen söhbetdeşlik geçirdi. Gatnaşanlaryň biliminden jynsyna we sosial-ykdysady ýagdaýyna çenli köp faktorlary göz öňünde tutup, topar şahsyýetleriň akyl-paýhasyny iň gowy çaklaýan faktoryň enäniň IQ-si bolandygyny aýtdy.

Şeýle hem gözlegçiler diňe ene geniniň akyly kesgitlemeýändigini bellediler. Hasaplamalara görä, intellektiň diňe 40-60 göterimi mirasdüşer bolup, şuňa meňzeş paý daşky faktorlar sebäpli döreýär.

Beýleki tarapdan, ene bilen çaganyň arasyndaky berk baglanyşygyň akyl bilen ýakyndan baglanyşyklydygyny görkezýän käbir gözlegler, eneleriň intellektiň miras däl böleginde-de möhüm rol oýnaýandygyny görkezdi.

Waşington uniwersitetiniň gözlegçileri ene bilen çaganyň arasyndaky güýçli emosional baglanyşygyň beýniniň käbir bölekleriniň ösmegi üçin zerurdygyny ýüze çykardylar. 7 ýyldan gowrak eneleriň çagalary bilen gatnaşyklaryny seljeren gözlegçiler, emosional taýdan goldanýan we intellektual zerurlyklary kanagatlandyrylan çagalaryň eneleri emosional taýdan uzak bolan çagalara garanyňda(ortaça 13 ýyl/ýaş) ortaça 10 göterim uly gippokampyň bardygyny görkezdiler. Gippokamp beýniniň ýat, öwreniş we stres täsirine gatnaşýan bölegidir.

Ene bilen berk baglanyşyk çagany howpsuzlyk duýgusy bilen üpjün edýär. Bu olara meseleleriň çözülmegine ynam döredýär we dünýäni öwrenmäge mümkinçilik berýär. Bagyşlaýjy we aladaly eneler çagalaryna problemalary çözmäge we mümkinçiliklerine ýetmäge kömek edýärler.

Elbetde, atalarda-da eneler ýaly uly rol oýnamagy üçin hiç hili päsgelçilik ýok. Gözlegçiler atalyk genler bilen kesgitlenýän beýleki häsiýetleriniň (instinktler we duýgular ýaly) potensial akyllary ýüze çykarmakda möhüm rol oýnaýandygyny mälim etdiler. Şonuň üçin kakalaryň hem gynanmagyna gerek ýok :)

* Mazmuny asyl nusgasyna esaslanyp terjime edildi. "İndependent" türk redaksiýasy...

https://www.independent.co.uk/news