Karotid stenozy karotid (uky arteriýasynyň) arteriýasynyň daralmagydyr. Esasan garrylykda ýüze çykýar. Karotid arteriýasynyň daralmagy asimptomatik (alamatsyz) hem bolup biler, ýöne insultyň döremegine hem sebäp bolup biler. Käbir hadysalarda näsaglara operasiýa talap edýär.

Boýnuň gapdal gyrasyndan kellä tarap ýolugan sag we çep umumy karotid arteriýalary (Arteria carotis communis) bar. Umumy uky arteriýasy içerki we daşarky karotid arteriýalara (arteria carotis interna we externa) şaha berýär. Içki karotid arteriýa (Arteria communis interna) esasan beýnini gan bilen üpjün edýär , daşarky karotid arteriýa (Arteria communis externa) esasan kellä, ýüzi we ýokarky boýun organlaryna gan berýär. Karotid stenozy, adatça, bifurkasiýa meýdanyndadyr.

Karotid stenozynyň ýüze çykmagy näsaglaryň ýaşy bilen ýokarlanýar. Mysal üçin, 50 ýaşa ýetmedik erkekleriň diňe 0,2 göterimi karotid arteriýasynyň azyndan ýarysyny daraldýar. 60 ýaşdan geçenleriň iki göterimine çenli we 80 ýaşdan geçenleriň ýedi göteriminde asimptomatik karotid stenozy bar. Erkeklere aýallardan iki esse köp täsir edýär.

Karotid stenozy köplenç uzak wagtlap hiç hili alamat döretmeýär. Alamatlar ýüze çyksa, kesel üýtgäp biler:

🔸Goşa görmek ýa-da görüş bozulmalary
🔸Söz bozulmalary
🔸Ellerde we aýaklarda ysmaz alamatlary
🔸Kelle agyry
🔸Başy aýlanýar
Bu karotid stenoz alamatlary spazmlarda ýüze çykyp, birnäçe minutlap birnäçe sagatlap dowam edip biler. Wagtlaýyn işemiki hüjüm, ýagny beýnine wagtlaýyn gan akmazlygy hakda aýdylýar. Alamatlar uzak wagtlap dowam etse, insult (apopleksiýa) bolýar.

Töwekgelçilik faktorlary:
Karotid stenozynyň iň köp ýaýran sebäbi damar arteriosklerozdyr. Ýaşyň ulalmagy bilen içki damar diwarlarynda, şol sanda karotid arteriýasynda hem blýaşkalar emele gelýär. Bu blýaşkalar damary çäklendirýär. Çilim çekmek, ýokary gan basyşy ýa-da ýokary gan lipidleri ýaly töwekgelçilik faktorlary prosesi çaltlaşdyrýar. Ownuk blýaşkalar (tromb) ahyrsoňy damardan gopup, emboliýa döredip, beýniniň gan damarlaryna girip, olaryň haýsyda bolsa bir şahasyny daraldýar ýa-da doly dykýar. Munuň netijesi beýniniň dokumalaryna gan barmasy azalýar ýa-da düýbünden kesilýär (işemiýa). Beýni dokumasy ýeterlik kislorod bilen üpjün edilmese çalt ölýär - işemiki insult (beýni infarkty) ýüze çykýar.

Dürli töwekgelçilik faktorlary karotid arteriýasynyň daralmagyna kömek edýär:

🔹ýaşy we jynsy
🔹ýokary gan basyşy (arterial gipertoniýa)
🔹gan ýaglarynyň ýokarlanmagy (giperlipidemiýa)
🔹süýji keseli (süýji keseli)
🔹çilim çekmek
🔹semizlik
Şoňa laýyklykda ýaşaýyş durmuşy karotid stenozynyň ösmegine uly täsir edýär. Sagdyn iýmitlenýän, ýeterlik maşk edýän we çilim çekmeýänleriň karotid stenozynyň döremek ähtimallygy az, ýa-da iň bolmanda sagdyn durmuş ýörelgesine eýe bolan adamda has giç ýüze çykýar.

Ultrases barlagynda karotid stenozy, adatça käbir alamatlar arkaly ýüze çykýar. Ilki bilen aragatnaşyk nokady, adatça maşgala lukmanydyr, zerur bolsa sizi newrolog lukmanyna ugrukdyr. Lukman ilki bilen lukmançylyk taryhyňyz ( anamnez ) barada jikme-jik sorar . Mümkin soraglar:

Ýokary gan basyşyndan ýa-da süýji keselinden ejir çekýärsiňizmi?
Çilim çekýärsiňizmi?
Wagtal-wagtal görüş bozulmalaryndan ejir çekýärsiňizmi?

Soňra lukman sizi barlar. Boýnundaky we bilekdäki impulsy duýýar. Adaty karotid arteriýasynyň bölüminde karotid stenozy bar bolsa, impulsy duýmak kyn bolup biler. Soňra lukman ýüregiňizi we uly damarlaryňyzy stetoskop bilen diňleýär. Karotid stenozy bar bolsa, karotid arteriýalarynyň üstünden akym sesleri eşidilip bilner.

Karotid stenozy: laboratoriýa gözlegleri:
Lukman, ganyň ýagynyň derejesi , şeker derejesi we koagulýasiýa derejesi üçin barlaghanada gözden geçirmek üçin sizden gan alar .

Anyklanylyşy:
Karotid stenozy uzak wagtlap anyklanman biler we hiç hili alamat döretmän hem biler. Bu howply, sebäbi karotid arteriýanyň daralmagy adatça wagtyň geçmegi bilen insult töwekgelçiligini ýokarlandyrýar. Her ýyl ýüze çykarylan asimptomatik karotid stenozlaryndan takmynan 2-si insultyň döremegine sebäp bolýar. Mundan başga-da, karotid stenozy bolan näsaglarda ýürek keseliniň döremek howpy ýokarlanýar.

Şonuň üçin bejerginiň usullary barada lukman bilen jikme-jik gürleşiň. Ýaterlik maşk we sagdyn iýmitlenmek bilen ýaşaýyş durmuşyny üýtgetmek karotid stenozyny gowulaşdyryp biler.

Iň esasy zat, ultrases barlagy (sonografiýa) karotid stenozyny anyklamaga kömek edýär - has takygy, ultrases barlagynyň ýörite görnüşi : dupleks sonografiýa . Olaryň kömegi bilen damarlarda gan akýar, damarlaryň özi hem görünýär. Bu stenozyň agyrlygyny kesgitlemäge we daralmagyň görnüşini kesgitlemäge mümkinçilik berýär. Damaryň diwaryndaky blýaşkalar gaty berk we ykjam bolsa, damarlaryň döwülmegi gaty ähtimal.

Newrologlar beýnini üpjün edýän beýleki damarlaryň daralmagyny görkezmek üçin köplenç transkranial Doppler sonografiýasyny goşýarlar . Kellesinde hereket edýän beýni damarlarynyň akym tizlikleri ultrases enjamy bilen ýazylýar .

Angiografiýa hem ýerine ýetirilip bilner. Bu damar displeýinde näsaga kontrast serişdesi bilen sanjym edilýär we näsagyň kellesi rentgen arkaly barlanýar. Gan damarlary daralmagy mümkin bolan kontrast serişdesi bilen doldurýar. Hasaplanan tomografiýa (KT) ýa-da magnit-rezonans tomografiýasy (MRT) käwagt bu maksat üçin ulanylýar.

Bejergisi:
Karotid stenozyny bejermegiň maksady insultyň öňüni almak we beýnimize gan üpjünçiligini üpjün etmekdir. Munuň üçin ilki bilen töwekgelçilik faktorlaryny azaltmak möhümdir. Näsag hökmünde muňa ep-esli goşant goşup bilersiňiz: Ýeterlik maşk, deňagramly iýmitlenmek we nikotinden saklanmak bilen sagdyn durmuş ýörelgesine öwrenişiň. Mundan başga-da, gan basyşyňyz we gan şekeriňiz optimal sazlanmalydyr. Sagdyn durmuş ýörelgesi hem bu ýerde kömek edýär. Zerur bolsa, maşgala lukmanyňyz goşmaça dermanlary (gan basyşyny peseldiji, gan şekerini azaldyjy) bellär.

Trombositleriň agregasiýa ingibitorlary ( asetilsalisil turşusy = ASA) gan damarlarynyň diwarynda tromb blýaşka emele gelmeginiň we petiklenmeginiň öňüni alýar.

Hirurgiki bejergisi
Karotid stenozy sebäpli eýýäm insult bolan ýa-da insult töwekgelçiligi bolan hassalarda (mysal üçin, gan damarlarynyň daralmagy ýa-da gandaky lipidleriň köp bolmagy sebäpli) hirurgiýa görkezilip bilner. Trombektomiýa umumy ýa-da sebitleýin aýrylýar: hirurg karotid arteriýasynyň täsir eden ýerini deriniň kesilmegi arkaly açýar. Damaryň diwaryndaky blýaşkalary aýyrylýar we damar täzeden tikilýär. Operasiýa bir sagada golaý wagt alýar.

Operasiýanyň özi insult döremegine sebäp bolup biler. Şonuň üçin bu amal diňe Trombektomiýa bilen ýeterlik tejribesi bolan lukmançylyk merkezlerinde geçirilmelidir. Mundan başga-da, bejerýän lukmanlar operasiýanyň peýdalaryny we töwekgelçiliklerini üns bilen ölçýärler. Hassanyň ýaşy, stenoz derejesi we öňki keseller möhüm rol oýnaýar.

Karotid stenozy üçin ulanylýan başga bir amal, stentlemek bilen karotid angiýoplastika edilýär. Zeper ýeten damary içerden şar kateter bilen giňeldilýär we özbaşdak giňelýän damar goldawy stent goýulýar.
Karotid stenozy karotid (uky arteriýasynyň) arteriýasynyň daralmagydyr. Esasan garrylykda ýüze çykýar. Karotid arteriýasynyň daralmagy asimptomatik (alamatsyz) hem bolup biler, ýöne insultyň döremegine hem sebäp bolup biler. Käbir hadysalarda näsaglara operasiýa talap edýär.

Boýnuň gapdal gyrasyndan kellä tarap ýolugan sag we çep umumy karotid arteriýalary (Arteria carotis communis) bar. Umumy uky arteriýasy içerki we daşarky karotid arteriýalara (arteria carotis interna we externa) şaha berýär. Içki karotid arteriýa (Arteria communis interna) esasan beýnini gan bilen üpjün edýär , daşarky karotid arteriýa (Arteria communis externa) esasan kellä, ýüzi we ýokarky boýun organlaryna gan berýär. Karotid stenozy, adatça, bifurkasiýa meýdanyndadyr.

Karotid stenozynyň ýüze çykmagy näsaglaryň ýaşy bilen ýokarlanýar. Mysal üçin, 50 ýaşa ýetmedik erkekleriň diňe 0,2 göterimi karotid arteriýasynyň azyndan ýarysyny daraldýar. 60 ýaşdan geçenleriň iki göterimine çenli we 80 ýaşdan geçenleriň ýedi göteriminde asimptomatik karotid stenozy bar. Erkeklere aýallardan iki esse köp täsir edýär.

Karotid stenozy köplenç uzak wagtlap hiç hili alamat döretmeýär. Alamatlar ýüze çyksa, kesel üýtgäp biler:

🔸Goşa görmek ýa-da görüş bozulmalary
🔸Söz bozulmalary
🔸Ellerde we aýaklarda ysmaz alamatlary
🔸Kelle agyry
🔸Başy aýlanýar
Bu karotid stenoz alamatlary spazmlarda ýüze çykyp, birnäçe minutlap birnäçe sagatlap dowam edip biler. Wagtlaýyn işemiki hüjüm, ýagny beýnine wagtlaýyn gan akmazlygy hakda aýdylýar. Alamatlar uzak wagtlap dowam etse, insult (apopleksiýa) bolýar.

Töwekgelçilik faktorlary:
Karotid stenozynyň iň köp ýaýran sebäbi damar arteriosklerozdyr. Ýaşyň ulalmagy bilen içki damar diwarlarynda, şol sanda karotid arteriýasynda hem blýaşkalar emele gelýär. Bu blýaşkalar damary çäklendirýär. Çilim çekmek, ýokary gan basyşy ýa-da ýokary gan lipidleri ýaly töwekgelçilik faktorlary prosesi çaltlaşdyrýar. Ownuk blýaşkalar (tromb) ahyrsoňy damardan gopup, emboliýa döredip, beýniniň gan damarlaryna girip, olaryň haýsyda bolsa bir şahasyny daraldýar ýa-da doly dykýar. Munuň netijesi beýniniň dokumalaryna gan barmasy azalýar ýa-da düýbünden kesilýär (işemiýa). Beýni dokumasy ýeterlik kislorod bilen üpjün edilmese çalt ölýär - işemiki insult (beýni infarkty) ýüze çykýar.

Dürli töwekgelçilik faktorlary karotid arteriýasynyň daralmagyna kömek edýär:

🔹ýaşy we jynsy
🔹ýokary gan basyşy (arterial gipertoniýa)
🔹gan ýaglarynyň ýokarlanmagy (giperlipidemiýa)
🔹süýji keseli (süýji keseli)
🔹çilim çekmek
🔹semizlik
Şoňa laýyklykda ýaşaýyş durmuşy karotid stenozynyň ösmegine uly täsir edýär. Sagdyn iýmitlenýän, ýeterlik maşk edýän we çilim çekmeýänleriň karotid stenozynyň döremek ähtimallygy az, ýa-da iň bolmanda sagdyn durmuş ýörelgesine eýe bolan adamda has giç ýüze çykýar.

Ultrases barlagynda karotid stenozy, adatça käbir alamatlar arkaly ýüze çykýar. Ilki bilen aragatnaşyk nokady, adatça maşgala lukmanydyr, zerur bolsa sizi newrolog lukmanyna ugrukdyr. Lukman ilki bilen lukmançylyk taryhyňyz ( anamnez ) barada jikme-jik sorar . Mümkin soraglar:

Ýokary gan basyşyndan ýa-da süýji keselinden ejir çekýärsiňizmi?
Çilim çekýärsiňizmi?
Wagtal-wagtal görüş bozulmalaryndan ejir çekýärsiňizmi?

Soňra lukman sizi barlar. Boýnundaky we bilekdäki impulsy duýýar. Adaty karotid arteriýasynyň bölüminde karotid stenozy bar bolsa, impulsy duýmak kyn bolup biler. Soňra lukman ýüregiňizi we uly damarlaryňyzy stetoskop bilen diňleýär. Karotid stenozy bar bolsa, karotid arteriýalarynyň üstünden akym sesleri eşidilip bilner.

Karotid stenozy: laboratoriýa gözlegleri:
Lukman, ganyň ýagynyň derejesi , şeker derejesi we koagulýasiýa derejesi üçin barlaghanada gözden geçirmek üçin sizden gan alar .

Anyklanylyşy:
Karotid stenozy uzak wagtlap anyklanman biler we hiç hili alamat döretmän hem biler. Bu howply, sebäbi karotid arteriýanyň daralmagy adatça wagtyň geçmegi bilen insult töwekgelçiligini ýokarlandyrýar. Her ýyl ýüze çykarylan asimptomatik karotid stenozlaryndan takmynan 2-si insultyň döremegine sebäp bolýar. Mundan başga-da, karotid stenozy bolan näsaglarda ýürek keseliniň döremek howpy ýokarlanýar.

Şonuň üçin bejerginiň usullary barada lukman bilen jikme-jik gürleşiň. Ýaterlik maşk we sagdyn iýmitlenmek bilen ýaşaýyş durmuşyny üýtgetmek karotid stenozyny gowulaşdyryp biler.

Iň esasy zat, ultrases barlagy (sonografiýa) karotid stenozyny anyklamaga kömek edýär - has takygy, ultrases barlagynyň ýörite görnüşi : dupleks sonografiýa . Olaryň kömegi bilen damarlarda gan akýar, damarlaryň özi hem görünýär. Bu stenozyň agyrlygyny kesgitlemäge we daralmagyň görnüşini kesgitlemäge mümkinçilik berýär. Damaryň diwaryndaky blýaşkalar gaty berk we ykjam bolsa, damarlaryň döwülmegi gaty ähtimal.

Newrologlar beýnini üpjün edýän beýleki damarlaryň daralmagyny görkezmek üçin köplenç transkranial Doppler sonografiýasyny goşýarlar . Kellesinde hereket edýän beýni damarlarynyň akym tizlikleri ultrases enjamy bilen ýazylýar .

Angiografiýa hem ýerine ýetirilip bilner. Bu damar displeýinde näsaga kontrast serişdesi bilen sanjym edilýär we näsagyň kellesi rentgen arkaly barlanýar. Gan damarlary daralmagy mümkin bolan kontrast serişdesi bilen doldurýar. Hasaplanan tomografiýa (KT) ýa-da magnit-rezonans tomografiýasy (MRT) käwagt bu maksat üçin ulanylýar.

Bejergisi:
Karotid stenozyny bejermegiň maksady insultyň öňüni almak we beýnimize gan üpjünçiligini üpjün etmekdir. Munuň üçin ilki bilen töwekgelçilik faktorlaryny azaltmak möhümdir. Näsag hökmünde muňa ep-esli goşant goşup bilersiňiz: Ýeterlik maşk, deňagramly iýmitlenmek we nikotinden saklanmak bilen sagdyn durmuş ýörelgesine öwrenişiň. Mundan başga-da, gan basyşyňyz we gan şekeriňiz optimal sazlanmalydyr. Sagdyn durmuş ýörelgesi hem bu ýerde kömek edýär. Zerur bolsa, maşgala lukmanyňyz goşmaça dermanlary (gan basyşyny peseldiji, gan şekerini azaldyjy) bellär.

Trombositleriň agregasiýa ingibitorlary ( asetilsalisil turşusy = ASA) gan damarlarynyň diwarynda tromb blýaşka emele gelmeginiň we petiklenmeginiň öňüni alýar.

Hirurgiki bejergisi
Karotid stenozy sebäpli eýýäm insult bolan ýa-da insult töwekgelçiligi bolan hassalarda (mysal üçin, gan damarlarynyň daralmagy ýa-da gandaky lipidleriň köp bolmagy sebäpli) hirurgiýa görkezilip bilner. Trombektomiýa umumy ýa-da sebitleýin aýrylýar: hirurg karotid arteriýasynyň täsir eden ýerini deriniň kesilmegi arkaly açýar. Damaryň diwaryndaky blýaşkalary aýyrylýar we damar täzeden tikilýär. Operasiýa bir sagada golaý wagt alýar.

Operasiýanyň özi insult döremegine sebäp bolup biler. Şonuň üçin bu amal diňe Trombektomiýa bilen ýeterlik tejribesi bolan lukmançylyk merkezlerinde geçirilmelidir. Mundan başga-da, bejerýän lukmanlar operasiýanyň peýdalaryny we töwekgelçiliklerini üns bilen ölçýärler. Hassanyň ýaşy, stenoz derejesi we öňki keseller möhüm rol oýnaýar.

Karotid stenozy üçin ulanylýan başga bir amal, stentlemek bilen karotid angiýoplastika edilýär. Zeper ýeten damary içerden şar kateter bilen giňeldilýär we özbaşdak giňelýän damar goldawy stent goýulýar.