Madam Tussauds 1835-nji ýylda (188 ýyl ozal) Londonda fransuz mum heýkeltaraşy Mari Tussaud tarapyndan döredilen mum muzeýidir we dünýäniň esasy şäherlerinde şuňa meňzeş muzeýleri ýerleşýär. Madam Tussauds meşhur we taryhy şahsyýetleriň mum eserlerini, şeýle hem meşhur kino we telewideniýe gahrymanlaryny görkezýän köp şäherde esasy syýahatçylyk merkezidir .

Mari Tussaud 1761-nji ýylda Fransiýanyň Strasburg şäherinde dünýä indi . Ejesi Mari Grosholtz mumy modellemäge ökde lukman bolan Şweýsariýanyň Bern şäherinde ýaşaýan Filipp Kurtiýusda kömekçi bolup işleýärdi. Curtius Tussauda çagalygyndan mumy modellemek sungatyny öwretdi. Curtius Parise göçdi we bary-ýogy 6 ýaşyndaky ýaş okuwçysyny özi bilen alyp gitdi.

Grosholtz ilkinji mum heýkelini 1777-nji ýylda Wolterde ýasapdy . 17 ýaşynda Wersal köşgünde Fransiýa koroly Lui XVI - nyň aýal dogany Elizelizaweta hanymyň sungat mugallymy boldy. Fransuz rewolýusiýasy döwründe ol üç aý türmede oturdy we ölüm jezasyna garaşdy, ýöne dostlarynyň kömegi bilen soň boşadyldy. Rewolýusiýa döwründe köp sanly görnükli pidanyň heýkelini döretdi.

Grosholtz 1794-nji ýylda ölenden soň, Curtiusyň köp sanly mum modeline miras galypdy. Soňky 33 ýylyň dowamynda kolleksiýadan gezelenç bilen Ýewropany aýlandy. 1795-nji ýylda Fransua Tussaud bilen durmuş gurup, familiýasyny aldy. Ol öz muzeýine Madam Tussaudyň adyny dakdy. 1802-nji ýylda çyra we fantazmagoriýa pioneri Pol Filidoryň Londondaky Liseý teatryndaky tomaşasy bilen birlikde eserini görkezmek üçin çakylygyny kabul etdi. Aýratynam maddy taýdan gowy bolmandy, Filidor girdejisiniň ýarysyny aldy.




Napoleon söweşleri sebäpli Fransiýa gaýdyp bilmedi , şonuň üçin kolleksiýasyny görkezmek üçin Beýik Britaniýa we Irlandiýa aýlandy. 1831-nji ýyldan başlap, "Baker Street Bazaar" -yň ýokarky gatynda (Beýker köçesiniň günbatar tarapynda, Dorset köçesinde we Londondaky King köçesinde) birnäçe kärende kärendesine aldy . Bu sahypa soňra 1898–1907 - nji ýyllardaky Druce-Portland kazyýet işinde görkezildi. Bu Tussaudyň 1836-njy ýylda ilkinji hemişelik öýüne öwrüldi. 

1835-nji ýyla çenli Mari Tussaud Londonyň Baker köçesinde mesgen tutup, muzeý açdy. Muzeýiniň esasy özüne çekiji ýerlerinden biri Gorkular palatasydy.

Serginiň bu bölüminde fransuz rewolýusiýasynyň pidalary we ganhorlaryň we beýleki jenaýatçylaryň täze döredilen şahsyýetleri bar. Lord Nelson , Wellington gersogy , Genrih VIII we şa zenany Wiktoriýa ýaly beýleki meşhur adamlar goşuldy.

Mari Tussaudyň öz ýasan käbir heýkeller henizem bar. Galereýada ilkibaşda 400-e golaý dürli heýkel bardy, ýöne 1925-nji ýyldaky ýangyn, 1941-nji ýylda nemes bombalary bilen birlikde köne modelleriň köpüsine agyr zeper ýetdi. Käbir heýkelleri gaýtadan işlenildi we bulary muzeýiň taryhy sergisinde görmek bolýar. Sergide görkezilen iň köne şekil, Madam du Barriniň , 1765-nji ýyldaky Kurtiýusyň eseri we ölende Grosholtza galan mum önümleriniň bir bölegi. Tussaudyň döwründäki beýleki keşplerde Robespier we Jorj III bar. 1850-nji ýylyň 16-njy aprelinde Londonda ukusynda aradan çykdy.



Mari Tussaud ölenden soň, ogly Fransua (ýa-da Fransis) serginiň esasy suratkeşi boldy.

Madam Tussaudyň mum muzeýi indi Londonyň iň esasy syýahatçylyk merkezleriniň birine öwrüldi we Amsterdam, Stambul, Pekin, Bangkok, Berlin, Blekpul, Sidneý, Gonkong, Las Wegas, San-Fransisko, San Antonio, Şanhaý, Waşington DC, Nýu-Yorkork. Yorkork, Orlando, Golliwud, Singapur, Tokio, Wena, Nýu-Deli şahamçalary bilen giňeldi. 2019-njy ýyldan başlap, Pragada iň täze muzeý açyldy. Häzirki eýesi “Blackstone Group” -yň eýeçiligindäki “Merlin Entertainments” kompaniýasydyr.