Jyns ýollary arkaly geçýän ýokanç keseller (STI) dünýäde her gün hasaba alynýar, olaryň köpüsi simptomatik däl.
Takmynan 4 sany bejerip bolýan STI-keselibar: hlamidiýa, gonoreýa, sifilis we trihomoniaz.

15–49 ýaş aralygyndaky 500 milliondan gowrak adamyň gerpes ýönekeý wirusy (HSV ýa-da uçuk) jyns agzalaryna ýokaşandygy çak edilýär.
Adamyň papillomawirusyna (HPV ýa-da siňňil) ýokaşmagy, her ýylda 311 000-den gowrak ýatgynyň rak keseli bilen baglanyşyklydyr .
2016-njy ýylda 1 milliona golaý göwreli aýalyň sifilis (merezýel) ýokaşandygy, netijede dogluşyň 350 000-den gowrakdygy aýdylýar .
STI-ler stigmatizasiýa, önelgesizlik, rak we göwrelilik kynçylyklary arkaly jynsy we köpeliş saglygyna gönüden-göni täsir edýär we AIW howpuny ýokarlandyryp biler.

Gysgaça syn

30-dan gowrak dürli bakteriýa, wirus we parazit jyns gatnaşyklary, waginal, anal we agyz jynsy gatnaşyklary arkaly ýokaşýandygy mälimdir. Käbir STI göwrelilik, çaga dogurmak we ene süýdi bilen iýmitlendirmek döwründe eneden çaga hem geçip bilýär. Sekiz sany patogen STI keseliniň iň köp ýüze çykmagy bilen baglanyşyklydyr. Olardan 4-si häzirki wagtda (örän kyn) bejerilip bilner: sifilis, gonoreýa, hlamidiýa we trihomoniaz. Beýleki 4-si bejerip bolmaýan wirus ýokançlyklary: B gepatit, gerpes simplex wirusy (HSV), AIW we adam papillomawirusy (HPV).

Mundan başga-da, maýmyn, Şigella sonnei , Neisseria meningitidis , Ebola we Zika ýaly jynsy gatnaşyklar arkaly ýüze çykyp biljek täze ýokanç keselleriň ýüze çykmagy, limfagranuloma weneriýasy ýaly äsgerilmedik STI-leriň täzeden ýüze çykmagy.

Meseläniň gerimi
STI-ler dünýädäki jyns we köpeliş saglygyna uly täsir edýär.

Her gün 1 milliondan gowrak STI bilen keselleme bolýar. BSGG 2020-nji ýylda 4 sany STI-den 1-si bilen 374 million täze ýokaşmany çaklady: hlamidiýa (129 million), gonoreýa (82 million), sifilis (7,1 million) we trihomoniaz (156 million). 2016-njy ýylda 490 milliondan gowrak adamyň jyns gerpesleri bilen ýaşaýandygy çak edilýär we takmynan 300 million aýalda ýatgy we düwnük keseliniň esasy sebäbi HPV ýokaşmasy bar. Bütin dünýäde 296 million adam dowamly gepatit B bilen ýaşaýar.

STI ýokançlygyň göni täsirinden daşgary çynlakaý netijelere getirip biler.

Gerpes, gonoreýa we sifilis ýaly STI keselleri AIW keseliniň döremek howpuny ýokarlandyryp biler.
STI-leriň eneden-çaga ýokaşmagy: wagtyndan öň dogulmagyna, sepsise, täze döreýän konýunktiwit we dogabitdi deformasiýa sebäp bolup biler.
HPV ýokançlygy ýatgy we beýleki rak kesellerine sebäp bolýar.
Gepatit B, 2019-njy ýylda esasan siroz we gepatosellýular karsinoma sebäpli 820 000 adamyň ölmegine sebäp boldy. Gonoreýa we hlamidiýa ýaly STI-ler çanaklyk organlarynyň çiş keseliniň we aýallarda önelgesizligiň esasy sebäpleridir.

STI-leriň öňüni almak

Howpsuz we ýokary täsirli sanjymlar 2 wirusly STI üçin bar: gepatit B we HPV. Bu sanjymlar STI-iň öňüni almakda uly üstünlikleri görkezýär. 2020-nji ýylyň ahyryna HPV sanjymy 111 ýurtda, esasanam ýokary we orta girdejili ýurtlarda adaty immunizasiýa maksatnamalarynyň bir bölegi hökmünde girizildi. Ýatgynyň rak keselini bütin dünýäde ilatyň saglygy meselesi hökmünde ýok etmek üçin HPV sanjymyny, öňünden döreýän lezýonlary barlamak we bejermek we rak keselini dolandyrmak üçin ýokary derejeli maksatlar 2030-njy ýyla ýetmeli we onlarça ýyllap bu ýokary derejede saklanmalydyr.

Jyns agzalarynyň gerpesine we AIW-e garşy sanjymlary ösdürmek boýunça gözlegler irki kliniki ösüşde birnäçe sanjym kandidatlary bilen ösdürilýär. Meningitiň (MenB) öňüni almak üçin sanjymyň gonoreýa garşy goraglylygyny üpjün edýän subutnamalar bar. Hlamidiýa, gonoreýa, sifilis we trihomoniaz sanjymlary barada has köp gözleg we işlemek gerek, olaryň mahsus öňüniň alnyşy entek ýok.

Käbir STI-leriň öňüni almak üçin beýleki biomedikal çärelere ulularyň meýletin lukmançylyk erkek sünnetleri, mikrobisidler we hyzmatdaş bejergisi degişlidir. STI-leriň täsirinden öňki we soňky profilaktikasynyň peýdasyna we mikroblara garşylyk (AMR) bilen ölçenen potensial howpsuzlygyna baha bermek üçin dowam edýän synaglar bar.
STI keselini anyklamak
STI-ler köplenç asimptomatikdir. Alamatlar ýüze çykanda, olar aýratyn bolup biler. Mundan başga-da, laboratoriýa synaglary gana, peşew ýa-da anatomiki nusgalara daýanýar.

STI-ler üçin takyk anyklaýyş synaglary (molekulýar tehnologiýany ulanmak) ýokary girdejili ýurtlarda giňden ulanylýar. Bular asimptomatiki ýokançlyklary anyklamak üçin has peýdalydyr. Şeýle-de bolsa, hlamidiýa we gonoreýa üçin pes we orta girdejili ýurtlarda esasan elýeterli däl. Synag bar ýurtlarda-da köplenç gymmat we giňden elýeterli däl. Mundan başga-da, netijeleriň alynmagy üçin wagt gerek. Netijede, yzarlamak päsgelçilik döredip biler we ideg ýa-da bejergi doly bolmaz.

Beýleki tarapdan, sifilis, gepatit B we AIW üçin arzan, çalt synaglar bar. Çalt sifilis synagy we çalt goşa AIW / sifilis synaglary, çeşme çäkli şertlerde ulanylýar.

Beýleki birnäçe çalt synaglar işlenip düzülýär we STI diagnozyny we bejergisini gowulandyrmak mümkinçiligi bar, esasanam çeşme çäkli şertlerde.

STI-leri bejermek
Netijeli bejergi häzirki wagtda birnäçe STI üçin elýeterlidir.

Üç bakteriýa (hlamidiýa, gonoreýa we sifilis) we bir parazit STI (trihomoniaz) adatça antibiotikleriň bar bolan bir dozalary bilen bejerilip bilner.
Gerpes we AIW üçin iň täsirli dermanlar, keseli bejerip bilmeýän hem bolsa, keseliň gidişini modulirläp bilýär.
Gepatit B üçin wirusa garşy wirus ýokaşmaga we bagryň zeperlenmesini haýallaşdyryp biler.
STI-leriň esasanam gonoreýa - soňky ýyllarda çalt köpeldi we bejeriş usullaryny azaltdy. Gonokokk Gözegçilik Maksatnamasy köp sanly antibiotiklere ýokary derejeli garşylyk görkezdi, şol sanda kwinolon, azitromisin we giň spektrli sefalosporinler, soňky bejergisidir .

Mikoplazma ýaly beýleki STI-ler üçin az ýaýran hem bolsa bejergisi bar.

STI keselini dolandyrmak.

Geçirişini kesmek we gaýtadan ýokaşmagyň öňüni almak üçin jynsy hyzmatdaşlary bejermek STI keselini dolandyrmagyň möhüm düzüm bölegi bolup durýar.

Ýaýramagyna gözegçilik etmek

Töwekgelçilikli jynsy gatnaşyklary azaldyp biljek ýönekeý çäreleri kesgitlemek babatda ep-esli tagallalara garamazdan, özüni alyp barşyň üýtgemezligi çylşyrymly mesele bolup galýar.

Maglumat, bilim we maslahat, adamlaryň STI keseliniň alamatlaryny tanamak ukybyny ýokarlandyryp biler we jynsy hyzmatdaşyň ünsli bolmagyna sebäp bolup biler. Gynansagam, jemgyýetçiligiň habardarlygynyň bolmazlygy, saglygy goraýyş işgärleriniň arasynda wagyz nesihat işleriniň pesligi, köpçülikden çekinmek, utanmak we STI-leriň töwereginde köpden bäri ýaýran stigma bu çäreleri has netijeli ulanmak üçin päsgelçilik bolup galýar.

STI-leri barlamak we bejermek isleýän adamlar köp sanly kynçylyk bilen ýüzbe-ýüz bolýarlar.

STI keseliniň iň ýokary derejesi bolan käbir ilat - jyns işgärleri, bitertip jyns gatnaşykda bolýanlar, erkekler bilen jynsy gatnaşykda bolan erkekler, neşe serişdesini sanjym edýän adamlar, türmedäki tussaglar, we AIW üçin agyr ýükli ýurtlarda "ýetginjekler" köplenç howply topar bolup galýar.