Faraon Tutankhameniň mazaryndan galan 15 geň zat
Müsüre gezek gelende ilki bilen kellä gelen zatlaryň biri faraonlar we olaryň gargyşydyr. Bu meselede iň meşhur faraonlardan biri Tutankhamen. Bu makalada Tutankhamen kim? Soraga jogap berdik we Tutankhameniň geň zatlaryny bir ýere jemledik.
Tutankhamen, belki-de, iň meşhur faraonlaryň biri bolmagy ahmal. 1323-nji ýylda milatdan öň aradan çykanda, bary-ýogy 9 ýyl höküm sürdi. Yöne köp adamyň ýatlamasynda faraonyň sözi bilen tanalýan Tutankhameniň gadymy Müsür siwilizasiýasynda kökleri gadymy döwürlerden gözbaş alyp gaýdýar.
Tutankhamen häzirki zaman medeniýetinde-de möhüm orny eýeleýär. Ol hakda köp sanly dokumental filmiň we filmiň aňyrsynda bol diýilýän myş-myşlara Tutankhamen näleti diýilýär. Aslynda, beýle meşhur bolmagynyň başga bir sebäbi, beýleki faraonlardan tapawutlylykda, ýörite önümleriniň şu güne çenli saklanyp galmagydyr.
Munuň iň uly sebäbi, Tutankhamon ölenden gysga wagt soň onuň mazarynda iş lageriniň döredilmegi. Şeýlelik bilen, döwrüň gabyr talaňçylary onuň guburyna ýerasty otaglar görnüşinde baryp bilmeýärler. 1922-nji ýylda arheolog Howard Karteriň Müsürdäki gazuw-agtaryş döwründe tapylan merdiwan ugrundaky syýahaty tamamlandy. Basgançagyň ahyrynda onuň zatlary bilen mazarystanlary tapdylar.
Tutankhamen güýçli lider hökmünde görünmese-de, ynançlary sebäpli Müsür halky ony "demigod" hökmünde garşy aldy. Şol sebäpli Tutankhamonyň gubury, beýleki dünýäde ajaýyp durmuşda ýaşamak üçin ýüzlerçe dürli zatlar bilen dolduryldy. Bu zatlaryň hemmesini çykarmak we toparlara bölmek üçin Kartera sekiz ýyl gerek boldy. Häzirki wagtda onuň diňe az bölegi Kairdäki Müsür muzeýinde sergilenýär.
Tutankhamyň mazaryndan tapylan geň zatlar:
1.Tutankhameniň jaýlanyş maskasy:
Elbetde, bu maskanyň beýle meşhur bolmagynyň bir sebäbi bar. Ajaýyp dokalan we gaty seresaply çyzyklar bilen işlenip düzülen bu maska, çaga şasynyň ideal keşbini görkezýär. 2015-nji ýylyň başynda Tutankhameniň sakgal dakylmagy döwüldi we gyssagly ýelmendi diýen myş-myş ýaýrady. Muňa garamazdan, Müsür muzeýiniň müdiri bu aýyplamany soň ret etdi.
2.Anubisiň heýkeli:
Müsüriň ynanjyna görä, beýleki dünýä girmek isleýän ruhlary dolandyrýan Şagal kelleli hudaý Anubis, Tutyň mazarynda itiň doly şekili hökmünde suratlandyrylypdyr. Şol bir wagtyň özünde mumiýa bilen tanalýan Anubis mazarlary gorar öýdülýärdi. Ölüm hudaýy hökmünde hem tanalýan Anubis, Müsür mifologiýasynda möhüm orny eýeleýär.
3.Müsürde ýassyk hökmünde ulanylýan kellelik:
Häzirki wagtda onuň ýat köpügi diýilýän geň ady bar, ýöne gaty amatly ýassyklar bilen bu kelläniň gaty rahat däldigi äşgärdir. Iň bärkisi mifologiki taýdan howanyň we ýeliň hudaýy Şu, kelläňizi birneme ýokarlandyrmaga kömek etse, birneme amatly hasap edilip bilner. Bu kellä geýilýän görnüş, Müsür taňrylarynyň guburlarynda uklamak endiklerini görkezýän iň meşhur aksesuar.
4.Gapaklary Tutankhamen görnüşindäki Tutankhameniň organlaryny öz içine alýan bankalar:
Bu mermer sandykda 4 dürli Tutankhamen şekiliniň ýüzbe-ýüz bolýandygy görünýär. Bular Tutankamyň organlary mumiýa edilmezden öň aýrylyp, saklanyp başlaýan örtükli bankalar. Müsürliler bu organlar ölenden soňam zerur bolup biler diýip pikir etdiler. Tutankhameniň ýüzi 4 bankanyň hemmesinde gapak hökmünde ulanyldy.
5.Tutankhameniň diapazony:
Müsüriň aşa yssy howasynyň bardygy belli zat. Tutankamun bolsaňyz, diapazon has möhüm bolýar. Adaty adamdan tapawutlylykda, ýalpyldawuk we nagyşly aralyk bolup biler.
6.“Primitive Monopoliýa” diýlip atlandyrylýan amal oýny:
Faraon bolup bilersiňiz, ýöne bu size oýnamaga we güýmenmäge päsgel bermeýär. Bu pikire esaslanyp, Tutankam aradan çykanda 1800 ýyl bäri oýnaýan Senet oýny onuň bilen jaýlandy. Bu oýun jemgyýetiň ähli gatlaklarynda gaty meşhur boldy. Düzgünler gaty kyn bolmasa-da, kyn ýyllarda ýitirilse-de, käbir maslahatlar bermek mümkin.
7.Leopard kellesi:
Bu ýerde gaty süýji görünse-de, Günorta Afrikadan getirilen hakyky gaplaňlaryň Müsüriň begleri tarapyndan söýülýändigi we aşa howplydygy mälimdi. Ierogliflerde hem ýüze çykan bu gaplaňyň baş şekili güýç we asyllylyk bilen baglanyşyklydy.
8.Müsüriň döredijilik Taňry heýkeli we Ptah heýkeli:
Owadan ýüzi, hakykatyň hojaýyny, adalat ussady we bakylygyň hojaýyny ýaly köp atlara eýe bolan bu heýkel, Tutankhamonyň mazarynyň binasynda işleýän binagärleriň we senetçileriň döredijilik hudaýy Pta degişlidir. Müsür mifologiýasynda Ptah dogalary diňleýän hudaýdyr.
9.Geň atyr gaplary:
Karteriň pikiriçe, ogrularyň barmak yzlary Tutankhameniň mazaryndaky hoşboý ysly bu gaplarda henizem durdy. Mysal üçin, bu gapda uly garny we uly göwsi bolan we Nil derýasynyň ýyllyk daşyna tomaşa edip, iki dürli görnüşde şekillendirilen hasyllylyk hudaýy Hapi şekillendirilýär.
10.Tutankhamonyň özi:
Tutankhameniň we meşhur garyndaşlarynyň mumiýalary baradaky seljermä görä, Tutankhamonyň ejiz we kesel görnüşi bardy. Mundan başga-da, çiş we gyzzyrma keseli adamdy. Dogany ýaly ýakyn garyndaşyna durmuş guran Tutankhameniň iki gyzy bardygy mälim, ýöne bu gyzlar hem gysga wagtyň içinde aradan çykdy.
Tutankhamen Müsür siwilizasiýasynda uly orny eýelemedi, ýöne ondan alnan zatlar Gadymy Müsür hakda köp näbellilige sebäp boldy. Bu hakda toplanan medeni bilimler häzirki wagtda möhüm orny eýeleýär.
