Mergi – Vibrio holera bakteriýasy tarapyndan döreýän we adatça agyr içgeçmä sebäp bolýan ýiti ýokanç keseldir . Käbir hassalarda içgeçme şeýle bir agyr welin, netijede ölüme sebäp bolup bilýän güýçli suwsuzlyk bolýar. Adamlaryň köpüsi bakteriýalar bilen hapalanan iýmit ýa-da suw iýmek bilen holera keseline ýolugýarlar. Mergi keseli tizden tiz lukmançylyk kömegini talap edýär.

Vibrio holera bakteriýasy
BSGG-nyň maglumatlaryna görä takmynan 1,4 - 4,3 mln adamlar holera keselini alýarlar we ölüm derejesi takmynan 28,000-142,000. Kolera keseli bolan 10 adamdan diňe biri adaty alamatlary görkezer.

Holeranyň döredijisi alym Filippo Pacini tarapyndan ilkinji gezek 1854-nji ýylda izolirlenipdi, ýöne bakteriýa 30 ýyl soň Robert Kokk ony anyklap, oňa garşy göreş çäreleri tapylanda giňden tanalýar. Bu bakteriýa gram-negatiw, "otur" görnüşli we dokumalara hereket etmäge we birikmäge mümkinçilik berýän uzyn žgutige eýe. Holeranyň köp serotipleri bar, O-topardan O1 we O139 görnüşleri holeranyň iň agyr alamatlaryna sebäp bolýar.

Vibrio Holeranyň bu serotipleri tarapyndan öndürilen toksin A we B kiçi bölümlerden ybarat enterotoksindir. Bu subunitleriň sintezi üçin jogapkär genetiki maglumatlar bakterial plazmidlerde saklanýar (genetiki elementler bakterial hromosomlardan bölünýär). Mundan başga-da fimbriýalary bar (bakteriýalaryň adam öýjüklerine birikmegine kömek edýän tüýjagazlary). Enterotoksin adam bedeniniň öýjüklerini elektrolitleri we suwy (esasan aşgazan-içege ulgamynda) goýbermäge mejbur edýär, suw we elektrolitler bölünip çykýar, içege boşlugyna ýygnanýar we bedeni içgeçme hökmünde galdyrýar. Enterotoksin, difteriýa sebäp bolýan bakteriýalaryň öndürýän toksinine meňzeýär, sebäbi bakteriýalaryň ikisi hem adam öýjüklerine girýän toksini bölüp çykarýar. Bakteriýalar, adatça hapalanan suw içmek bilen ýokaşýar, ýöne iýmitlere, esasanam deňiz önümlerine girip, adamlara ýokaşyp bilýär.

Epidemiýa tebigy betbagtçylyklar ýa-da sanitariýa düzgünleriniň berjaý edilmezligi, şeýle hem adamlar üçin arassa agyz suwy we iýmit ýetmezçiligi sebäpli ýüze çykýar. Şeýle hadysalar Gaitide 50 ýyldan gowrak wagt bäri görülmedik ýerlerde bolup geçdi, uly ýer titremesi sanitariýa enjamlaryny, suw we azyk arassalaýyş desgalaryny ýykdy. V. holera bakteriýalary ahyrky suw çeşmelerini hapalap, 530,000-den gowrak adamyň holera keseline we 7000-den gowrak adamyň ölümine sebäp boldy. Gyrgyn Gaitiden goňşy Dominikan respublikasyna ýaýrady.

Käbir ösmedik ýurtlarda açlyk adamlary hapalanan iýmitleri ýa-da agyz suwuny içmäge mejbur edip, garyp ilatyň arasynda holera howpuny ýokarlandyrýar.

HOLERANYŇ INKUBASIÝA DÖWRI
Inkubasiýa döwri (ýokançlykdan alamatlaryň ýüze çykýan döwri) birnäçe sagatdan (6 - 12 sagat) bäş güne çenli bolup biler, ortaça 2 - 3 gün dowam edýär. 6-12 sagat infeksiýadan soň ýüze çykma, gaty çalt inkubasiýa döwri bolup, bejergi üçin derrew lukmançylyk çärelerini talap edýär.

HOLERANYŇ ÝOKANÇ DÖWRI
Içgeçme organizm bakteriýalara sezewar bolandan 6-12 sagat soň bolup biler we 7-14 gün dowam edip biler. Asimptomatik däl (ýokaşan, ýöne hiç hili alamat görkezmeýän) adamlar 7-14 günüň dowamynda holera bakteriýalaryny ýaýradyp bilerler.

HOLERA GARŞY ANTIBIOTIKLER
Umuman alanyňda, antibiotikler holeranyň agyr görnüşleri üçin ulanylýar, olar suwsuzlygy azaltmak we dikelişi çaltlaşdyrmak üçin niýetlenendir. Aşakdaky antibiotikler ulanylýar:

Tetrasiklin (Sumisin);
Doksisiklin (Vibramisin, Oraziýa, Adoksa, Atridoks we ş.m.);
Furazolidon (Furoxon);
Eritromisin (Pediazol, Ilozon);
Azitromisin (Azitrox);
Sulfametoksazol / Trimethoprim (Bactrim, Septra);
Ampisillin;
Siprofloksasin;
Norfloksasin (Noroksin).
Ýokarda agzalan antibiotikleriň köpüsi täsirli, ýöne dogry saýlamak üçin antibiotiklere duýgurlyk synagyny geçirmek maslahat berilýär, sebäbi holera wibrio ýaly köp bakteriýa dürli derejelerde antibiotiklere garşylygy ösdürdi. Mundan başga-da, kwinolonlar (mysal üçin, siprofloksasin, norfloksasin) beýleki täsirli antibiotikleriň barlygynda ulanylmaly däldir, sebäbi muskul-skelet täsirine sebäp bolup biler.

KOLERANYŇ ÖŇÜNI ALYP BOLARMY?
Hawa, holeranyň birnäçe usul bilen öňüni alyp bolýar. Ösen ýurtlarda holera hiç eşidilmeýär diýen ýaly, sebäbi sanitariýa protokollary doly ýerine ýetirilýär, suw arassalaýyş we iýmit taýýarlaýyş desgalary yzygiderli işleýär we adamlar el ýuwmaga mümkinçilik alýarlar. Bu ýurtlarda bu desgalar ýa-da usullar bilen wagtal-wagtal ýüze çykýan kynçylyklara garamazdan, holera ýaly köp keseli saklap bilýärler.Koleranyň öňüni almak üçin adamlar seresaplylyk görkezmelidirler, ellerini yzygiderli ýuwmalydyrlar, holeranyň bolýan ýerlerinde bolmazlygy we adamlar bilen aragatnaşyk saklamazlygy, suw ýa-da beýleki içgiler içeniňizde seresap bolmaly we iýmitleri gowy taýýarlamalydyrlar. Mundan başga-da, holeranyň öňüni almaga ukyply sanjym bar we olaryň täsiri 50-90% -e ýetýär.

Iki sanjym (Şançol we Dukoral) ýörite öldürilen holera bakteriýalaryndan durýar we enterotoksin ýok. Gynansagam, sanjymlaryň ikisi-de ortaça 2 ýyl täsir edýär, ýöne käbir maglumatlara görä, Şançol 65% ýagdaýynda 5 ýyla çenli täsir edip biler. Sanjymlaryň ikisi-de adatça 1-6 hepde aralygynda iki dozada berilýär.

Gynansagam sanjymlar çäklidir. Olar syýahatçylar ýaly holera täsirine duçar bolan adamlar üçin niýetlenendir.

Häzirki wagtda dünýäde bu keseli öwrenýän 30-dan gowrak uniwersitet bar we olar holera epidemiologiýasy, patologiýa, immunologiýa, sanjymlary ösdürmek we beýleki meseleler boýunça gözleg alyp barýarlar.

GYRGYNÇYLYGYŇ SOŇY NÄME?
Holeranyň netijesi suwsuzlygyň agyrlygyna we näsagyň nädip bejerilýändigine baglylykda üýtgäp biler. Kolera bejerilmedik halatynda ölüm derejesi 50-60% bolup biler, ýöne bejerginiň teswirnamalary ýerine ýetirilse we wagtynda başlasa, bu görkeziji 1% -e çenli peseldilip bilner. Umuman alanyňda, alamatlar näçe ýumşak bolsa we suwsuzlyk näçe ýeňil bolsa, netijesi şonça gowy.