Oňurga - oňurga sütünini (columna vertebralis) emele getirmek üçin biri-biri bilen baglanyşýan 33 aýry süňkdir. Oňurga 5 sebitlere bölünýär: boýun, döş, bil, türre we uja. Diňe ýokarky 24 oňurga süňki hereket edýär. Türre we uja oňurgalary birleşdirilen şol sebäpli hem hereketsizdir. Her sebitdäki oňurgalaryň esasy wezipelerini ýerine ýetirmegine kömek edýän özboluşly aýratynlyklary bar. Boýun oňurgasynyň (vertebrae cerebralis) esasy wezipesi kelläniň agramyny götermekdir. Ýedi sany boýun oňurgasy C1-den C7-e çenli belgilenýär. 1,2,7 boýun oňurgalarynyň atlary bar. ( atlas, axis, premeninens) Kelleçanaga birigýän iki sany ýöriteleşdirilen oňurga sebäpli boýnuň iň uly hereketi bar. Ilkinji oňurga (C1) göni kellä birleşýän halka görnüşli oňurga (atlas). Bu oňurga başyňy atmaga ýa-da “hawa” hereket etmäge mümkinçilik berýär. Ikinji oňurga (C2), atlasyň daşyndan aýlanýan tegelek şekilli ok( axis). Bu oňurga kelläniň gapdal ýa-da “ýok” hereketine mümkinçilik berýär. Döş oňurgasynyň ( vertebrae thoracicae) esasy wezipesi gapyrgany özüne birikdirip döş kapasasyny saklamak we ýüregi we öýkenleri goramakdyr. On iki göwre oňurgasy T1-den T12-e çenli belgilenýär. Toraks oňurga hereketiniň diapazony çäklidir. Bil oňurganyň ( vertebrae lumbalis) esasy wezipesi bedeniň agramyny götermekdir. Bäş lomber oňurga L1 bilen L5 belgili. Bu oňurgalar agyr göwräni göterýanligi üçin beýleki oňurgalardan has uludyr. Türre oňurgasy (vertebrae sacralis) esasy wezipesi oňurgalary çanaklyga birikdirmekdir. Bir bitewi birleşdirilen bäş sany sakral oňurga bar. Iliak süňkleri bilen bilelikde çanak guşaklygy diýilýän halka emele getirýärler. Uja oňurgalary (vertebrae coccygea) ýa-da guýruk süňküniň birleşdirilen dört süňkü, çanaklyk bogunlary we myşsalary bilen baglanyşygy üpjün edýär. Bular beýleki oňurgalara asla meňzemeýärler. Oňurgara (Intervertebral) diskler Oňurgadaky her bir oňurga, süňkleriň bilelikde sürtülmezligini üpjün edýän intervertebral disk bilen bölünýär we berkidilýär. Diskler radial awtoulag tekerine meňzeýär. Diskiň içinde gel bilen doldurylan merkez bar. Oňurga ingilerinde (griža) şol disk çişýär. Ýaralanma we dartyş, diskleriň çişmegine ýa-da herniate (ingi) sebäp bolup biler, oňurga nerwleriniň kökleriniň gysylmagyna getirýär. Oňurgara nerwler Otuz bir jübüt oňurga nerwiniň oňurga ýiliginiň şahasy. Oňurga nerwler, duýga we herekete gözegçilik etmek üçin bedeniňiz bilen oňurga ýiligiň arasynda yzly-yzyna habarlary alyp, “telefon liniýalary” hökmünde hereket edýär. Her oňurga nerwiniň iki kökü bar. Wentral (öň) kök beýniden hereketlendiriji impulslary we dorsal (arka) kök duýgur impulslary beýnä goýberýär. Wentral we dorsal kökler birleşip, oňurgara deşikden(intervertebral foramenden) çykýança oňurga nerwini emele getirýär. Nerw intervertebral foramenden geçensoň, şahalanýar; her şahada motor we duýyjy süýümler bar. Kiçijik şahasy (yzky başlangyç ramus diýilýär) bedeniň arka derisini we myşsalaryny nerw bilen üpjün edýär. Uly şahasy (öňdäki esasy ramus diýilýär) bedeniň öň tarapynyň derisini we myşsalaryny nerw bilen üpjün etmek üçin öňe öwrülýär we esasy nerwleriň köpüsini emele getirýär. Örtükler we boşluklar Oňurgara meninges diýlip atlandyrylýan beýniniň dowamy hökmünde üç membrana (örtük) bilen örtülendir. Içki membrana pia materidir. ortaky membrana arahnoid materidir. Daşky membrana gaty dura materidir. Bu membranalaryň arasynda anyklaýyş we bejeriş amallarynda ulanylýan boşluklar bar. Pia bilen arahnoid materiň arasyndaky boşluk, oňurga ýiligini gurşap alýan we serebrospinal suwuklygy öz içine alýan giň subarahnoid giňişlikdir. Nusga almak we barlamak üçin ýa-da miýelogramma wagtynda lomber punksiýa ýerine ýetirilende bu giňişlige köplenç girip bolýar kontrast boýagyny sanjym etmek maksady bilen. Dura mater bilen süňküň arasyndaky boşluk epidural giňişlikdir. Bu giňişlige köplenç epidural diýlip atlandyrylýan anesteziki sanjym serişdeleri bermek we steroid dermanlaryny sanjym etmek üçin amatlydyr. Oňurganyň adaty bolmadyk egriligi netijesinde birnäçe kliniki sindromlar bar: Kifoz - Döş oňurgasynyň egriligi, päsgelçilik deformasiýasyna sebäp bolýar. Lordoz - bil oňurgasynyň egrilik, yza gaýdyşyň deformasiýasyna sebäp bolýar. Skolioz - oňurganyň gapdallaýyn egriligi, adatça näbelli sebäplere görä. Boýun oňurganyň spondilozy - oňurgara foraminanyň kadaly ululygynyň kiçelmegi, adatça oňurganyň bogunlarynyň bozulmagy sebäpli bolýar. Oňurgara deşigiň kiçi göwrüminiň bolmagy çykýan nerwlere basyş edýär we agyry döredýär. T9 - T12 derejesine torak oňurga ýiliginiň şikeslenmeginiň iň köp ýaýran sebäpleri: 🔸Osteoporoz 🔸Trawma 🔸Awtoulag hadysalary 🔸Çaga dogluşynda kemçilikler 🔸Çişler 🔸Ýokançlyklar 🔹T9 oňurga böwrekler böwreküsti üsti mäzleri bilen gönüden-göni aragatnaşyk saklaýandygy sebäpli, bu oňurganyň zeperlenmegi böwrek ýerinde agyr agyry alamatlary döredip biler. Oňurganyň islendik zeperlenmegi, hereket bilen güýçlenýän orta we agyr arka agyrysyna sebäp bolýar. 🔹T10 oňurganyň şikeslenmegi, aşgazanyň aşaky myşsalarynyň, aýaklaryň çäkli ýa-da doly ýitmegine ysmazlyga sebäp bolup biler. Ujypsyz şikes, gowşaklyk, ukusyzlyk, bedeniň diňe bir tarapynda myşsa gözegçiliginiň bölekleýin ýa-da doly bolmazlygy ýaly ownuk alamatlara sebäp bolar. Bu oňurga zeper ýetmegi doly paraplegiýa sebäp bolup biler . 🔹T11 şikesleri arka we aýak agyrylary bilen özüni görkezer. T11 oňurgara nerwler zaýalanan bolsa, umumy alamatlar bu ýerlerde gowşaklygy öz içine alýar. 🔹Beýleki geçiş oňurgalary ýaly, T12 oňurgaly agyry alamatlary, şikesiň çynlakaýlygyna baglylykda agyr we orta arka agyrysyny öz içine alýar. Torak oňurgalarynyň döwülmegi, bir oňurga köp böleklere bölünip bilner, bu ýarylan döwük diýilýär. Awtoulag hadysasy ýaly agyr şikesler oňurgalaryň döwülmegine sebäp bolup bilýär. Torak oňurgalarynyň döwülmeginde derrew wagtynda uly üns bermelidir, sebäbi süňk bölekleri süýşüp, oňurga ýiligine zeper ýetirip biler. T9 - T12 oňurga ýiliginiň şikesleri köplenç agyr şikeslerden ýa-da gysylmakdan , oňurgalaryň gysylmagyna sebäp bolýan süňk zeperlerinden ýüze çykýar. T11 we T12 oňurgalar, oňurganyň çeýe bölümleri bolansoň bular oňurganyň zeperlenmegi üçin iň köp ýaýran ýerlerdir. Torak (bil) oňurga ýiliginiň şikesleri, boýun oňurga şikeslerinden has agyrdyr.