Amazonka tokaýlygy dünýädäki kislorodyň 20 göteriminden gowragyny öndürýär. Şonuň üçin oňa “Ýeriň öýkenleri” diýilýär. Ol bary-ýogy 3,4 million inedördül kilometre barabar bolsa-da, Amazon dünýädäki kislorodyň mukdaryndan 10 esse köp öndürýär.

Günorta Amerikada ýerleşýän we tropiki ýerleriň esasy tokaýlarynyň ýarysyndan gowragyny emele getirýän bu tokaý 9 ýurtda ýaýrady. Amazon tokaýynda Braziliýa, Boliwiýa, Peru, Ekwador, Kolumbiýa, Wenesuela, Gaýana, Surinam we Fransiýa Gwianasy bar.

Amazon derýasy akym boýunça dünýäde iň uly derýa bolup, ortaça sekuntda takmynan, 209,000 kub metr akýar – bu dünýädäki derýa akymlarynyň 20% -ini emele getirýär. Derýa Şelburne, Wermont we Tehas ştatynyň Hýuston aralygyndaky aralyk takmynan 2000 mil aralygy geçýär. Amazon dünýäniň iň baý we dürli görnüşli ekosistemalarynyň biridir, 40,000-den gowrak ösümlik görnüşi, 3000 balyk görnüşi, 1300 guş görnüşi, 430 süýdemdiriji we ajaýyp 2,5 million dürli mör-möjek görnüşi bar.

Amazonyň içindäki haýwanlaryň köpüsi mylaýym bolsa-da, zäherli ýylanlar, zäherli gurbagalar, jaguarlar we et iýýän piranhalar ýaly jandarlar bar. Bu haýran galdyryjy, ýöne öldüriji jandarlar örän howpludyr.

Amazon ýagyş tokaýynda müňlerçe dürli agaç we haýwan görnüşleriniň mekany bolmakdan başga-da, 400-500 ýerli görnüşler hem ýaşaýar. Hasaplamalara görä, bu taýpalaryň 50-den gowragy daşarky dünýä bilen hiç wagt aragatnaşyk saklamandyr, bu bolsa Amazonyň henizem elýeterli däl bölekleriniň bardygyny görkezýär.

Soňky 40 ýylda Amazon ýagyş tokaýynyň 20% -i eýýäm azaldy we tokaýlaryň çapylmagy bu tizlikde dowam etse, ýakyn 40 ýylda kän zat galmaz diýlip çaklanylýar. Amazonda tokaýlaryň ýok edilmegi, köplenç Amazonyň 67% -ini öz içine alýan Braziliýada maldarçylyk bilen baglanyşyklydyr.

Bu faktlaryň we sanlaryň hemmesi özüne çekiji bolsa-da, gynansak-da, tokaýlaryň çapylmagy sebäpli, Amazony ýitirmek howpunyň bardygyny gördük. Şonuň üçin bu ajaýyp tokaýy we onuň hödürleýän zatlaryny gorap saklamak üçin çäre görmegimiz gaty möhümdir.