Şizofreniýa ömürboýy dowam edýän, ýöne dogry bejergi arkaly dolandyrylyp bilinýän çylşyrymly beýni keselidir. Genetiki çökgünligiň we käbir aň-bilim we daşky gurşaw faktorlarynyň utgaşmasy netijesinde emele gelýär. Şizofreniýa keseli bolan adamlar hakykat bilen gatnaşygy ýitiren ýaly bolup biler. Ol ýerde ýok sesleri eşidip, beýlekileriň zyýany bar diýip pikir edip bilerler. Şizofreniýa adamdan adama we görnüşlerden tapawutlanyp biler. Käbir hassalar düýbünden içgin bolsa-da, beýlekiler has işjeň we jemgyýetçilikli bolup bilerler. Netijeli bejergi bilen, şizofreniýaly näsaglaryň köpüsi dikeldilip, gündelik durmuşyny dowam etdirip bilerler. Şizofreniýanyň sebäbi entek belli däl. Şeýle-de bolsa, hünärmenler genetiki, aň-bilim we daşky gurşawyň umumy täsiri bar diýip hasaplaýarlar. Şizofreniýa bu beýniniň gurluşyny we işleýşini üýtgedýän, pikirleriň gyşarmagyna, ýok zatlary görmegine ýa-da eşidilmegine, yzyna alynmagyna, höwesiniň ýitmegine we konsentrasiýasynyň bozulmagyna sebäp bolýan çylşyrymly we çynlakaý beýni keselidir. Şizofreniýanyň alamatlary adatça 16-30 ýaş aralygynda başlaýar. Şizofreniýa 45 ýaşdan soň çagalarda ýa-da ulularda ýüze çykyp biler. Bu kesel erkeklerde we aýallarda deňdir, ýöne erkekler soňrak başlap bilerler. Şizofreniýa adatça haýal başlaýar we wagtyň geçmegi bilen alamatlaryny görkezýär. Şizofreniýa adama beýleki adamlar bilen aragatnaşyk saklamagy, öwrenmegi, işlemegi ýa-da gündelik işleri ýerine ýetirmegi kynlaşdyryp biler. Şeýle-de bolsa, bejeriş usullarynyň ösmegi bilen, şizofreniýa näsaglarynyň gündelik durmuşda işlemegi ep-esli ýokarlanýar. Irki diagnoz we täsirli bejeriş usullarynyň ulanylmagy bilen ýokary hilli durmuşda ýaşap bilerler. Lukmançylyk dermanlaryndan başga-da, jemgyýet bilen baglanyşmagy maksat edinýän psihososial çäreler bejergide-de möhüm ähmiýete eýe. Şizofreniýanyň sebäpleri 🔹Beýniniň himiki serişdeleri, esasanam dopamin we glýutamat bilen baglanyşykly meseleler 🔹Genetiki çökgünlik - Maşgalada şizofreniýa keseli bolan adamlaryň bolmagy 🔹Käbir wiruslara duçar bolmak 🔹Göwreliligiň ýetmezçiligi 🔹Wagtyndan öň dogulmagy ýa-da pes dogluş agramy Çaga doglanda asfiksiýa (kisloroddan mahrum bolmak) ýaly kynçylyklar 🔹Immun ulgamynyň täsiriniň ýokarlanmagy - bedeniň işjeňleşýän we öz dokumalaryna garşy göreşýän awtoimmun keselleri 🔹Ýetginjeklik döwründe psihaktiw we psihotrop dermanlary ulanmak 🔹Neşe serişdeleri ulanmak 🔹Ýitirmek, aýrylyşmak, iş ýa-da öý ýitirmek, gatnaşyklaryň ýitmegi, fiziki, emosional ýa-da jynsy taýdan kemsitmek ýaly trawmatiki durmuş wakalary... Jemgyýetdäki käbir pikirleriň tersine, şizofreniýanyň ösmegine şahsyýetleriň ýa-da garyndaşlarynyň edýän ýa-da etmeýän zatlary sebäp bolup bilmez. Şizofreniýany adamlara jeza çäresi hökmünde görmekde ylmy esas ýok, ýöne şizofreniýa keseli bolan adamlaryň jemgyýet tarapyndan kemsidilmegine sebäp bolýar. Şizofreniýa köp töwekgelçilik faktorlarynyň birleşmeginden döreýär. Diňe bu faktorlar şizofreniýa sebäp bolmaýar. Käbirleri çökgünlige sebäp bolýar, beýlekilerde hereketlendiriji funksiýa bar. Şizofreniýanyň ösüşiniň pes / ýokary akyl bilen hiç hili baglanyşygy ýok. Şizofreniýanyň alamatlary 🔸Ýatmakda we ünsi jemlemekde yzygiderli kynçylyk 🔸Jemgyýetçilik ýagdaýlary üçin ýerliksiz hereketler 🔸Özüňize ýakyn adamlara yzygiderli gaharlanmak we gorkmak 🔸Geplemegiň , pikirlenmegiň we ýazmagyň adaty däl usullary 🔸Ol ýerde ýok zatlary eşitmek we görmek 🔸Hemişe yzarlanmak duýgusy 🔸Jemgyýetden çekilmek , özüni izolirlemek 🔸Bilimde ýa-da işde üstünlik gazanmakdan ýüz öwürmegi 🔸Şahsyýetiň üýtgemegi 🔸Möhüm wakalara biperwaýlyk Şizofreniýa köplenç bu alamatlar bilen ýüze çykýar. Ýuwaş-ýuwaşdan ösýär we intensiwliginde ýokarlanýar. Şizofreniýanyň alamatlaryny 5 kategoriýa: Aldawlar: Hakykat bilen hiç hili baglanyşygy bolmadyk ýalan ynançlar. Her kimiň saňa aşykdygyny pikir etmek, köçede görýän adamlaryň öz sözleri bilen habar iberýändigine ynanmak we kimdir biriniň saňa zyýan berjekdigini ýa-da pikirleriňi ogurlamaga synanyşmagy iň köp ýaýran aldawlaryň biridir. Adamlar başgaça subut edilse-de aldawlara ynanmagy dowam etdirýärler. Aldawlaryň hakykat bilen baglanyşygyna baha berlende, adamyň medeniýetini, dini ynanjyny we bilimini göz öňünde tutmak möhümdir. Galýusinasiýa (aldaw): Galýusinasiýa däl bir zady görmek ýa-da eşitmek ýagdaýy, käwagt aldaw bilen bulaşýar. Şizofreniýa bilen göreşýän adamlar üçin galýusinasiýany bejergisiz hakykatdanam tapawutlandyrmak mümkin däl. Galýusinasiýa bäş manyda ösüp biler, ýöne iň köp ýaýran sesleri eşitmezlikdir. Ýalňyş pikirler : Çylşyrymly pikirlere eýe bolmak, gürlän wagtyňyz mowzuga ünsi jemlemek kyn, beýleki mowzuklara aňsatlyk bilen geçip biler. Telewizora tomaşa edende, gazet okanda ýa-da kimdir biri bilen söhbetdeşlikde kynçylyklar ýüze çykyp biler. Şizofreniýa keseli bolan adamlar bu ýagdaýy dumanly we bulaşyk pikirler diýip düşündirýärler. Şizofreniýanyň görnüşleri Şizofreniýanyň köp görnüşi bar. Alamatlar we ösüş prosesi görnüşlere görä tapawutlanyp biler. Paranoid şizofreniýa Adamlaryň güýçli aldawlaryň täsiri astyndaky, oňaýsyzlygy kabul etmeýän we alamatlary gizlemäge synanyşýan we şeýlelik bilen olary jemgyýetden daşlaşdyrýan görnüşidir. Paranoid şizofreniýa keseli bolan adamlara güýçli howp abanmagy mümkin. Olar yzarlanýar, kimdir biri tarapyndan jezalandyrylar ýa-da öldüriler diýip pikir edip bilerler. Şübhesizlik adaty zat. Onuň teklip edýän käbir pikirleri aldaw bilen utgaşsa-da, hakykata bagly bolup biler. Şizofreniýanyň beýleki görnüşlerine garanyňda has giç başlaýar we haýal ösýär. Tertipsiz şizofreniýa Tertipsiz şizofreniýa keseli bolan adamlar bulaşyk we biri-birine gabat gelmeýän bolmagy mümkin, bir aýdýan zady başga birine gabat gelmezligi we sözleri bulaşyk bolup biler. Daşardan seredeniňde, olaryň gylyk-häsiýetleri gödek, ýüzleý ýa-da ýerliksiz, manysyz we çaga ýaly bolup görünýär. Gündelik idegini we işini etmek kyn bolup biler. Olarda köplenç suwa düşmek ýa-da nahar taýýarlamak ýaly gündelik işleri ýerine ýetirmek ukybyna päsgel berýän nädogry hereketler bolýar. Katatonik Şizofreniýa Adamlaryň, umuman, hereketsiz we daş-töweregine biperwaý garaýan görnüşi. Katatoniki şizofreniýa keseli bolan adamlar uzak wagtlap belli bir ýagdaýda durup bilerler we adatça hadysalara reaksiýa bildirmezler. Wagtal-wagtal gysylyp ýa-da oňaýsyz duruş edip bilerler. Başgalaryň aýdanlaryny gaýtalap bilerler, käte aşa adamlara garşy bolup bilerler. Birden we ýaş wagtynda başlaýan katatonik şizofreniýa keseli bolan adamlar ýeterlik iýmitlenmezlik, tükeniksizlik we öz-özüňe şikes ýetmek ýaly ýagdaýlary başdan geçirip bilerler. Özüňi alyp barşyň aşa üýtgemegi: Özüňi alyp barşyň köp tarapdan üýtgäp biler. Umuman aýdanyňda, özüňi alyp barşyň ünsi jemlemegi bes edýär, bu bolsa bir işi ýerine ýetirmegi kynlaşdyrýar. Käbir hassalar çaga ýaly bolup biler, beýlekiler düýbünden hereketsiz bolup biler ýa-da aşa we düşnüksiz bolup biler. Ýaramaz alamatlar: Alamatlar otrisatel, kesel bir aýratynlygy getirýär ýa-da ýok edýär. Aldaw, galýusinasiýa, pikir we özüni alyp barşyň üýtgemegi we ýaramazlaşmagy, kesel döredýänligi üçin otrisatel alamatlar diýilýär. Ýaramaz alamatlar, beýleki tarapdan, sosial gurşawdan çykmak, izolýasiýa, dürli çärelere we umuman durmuşa bolan gyzyklanmany ýitirmek, uklamakda we ünsüňi jemlemekde kynçylyklar ýok bolanda ýüze çykýar. Şizofreniýa diagnozy Sizde ýa-da garyndaşlaryňyzda ýokarda agzalan alamatlar bar öýdýän bolsaňyz, mümkin boldugyça gysga wagtda hünärmen bilen maslahatlaşmaly. Irki diagnoz we bejergi şizofreniýanyň alamatlaryny azaltmakda we adamlaryň işleýşini ýokarlandyrmakda möhümdir. Şizofreniýa diagnozyny kesgitlemegiň ýekeje usuly ýok. Diagnozy kesgitlemek üçin psiholog ýa-da psihiatr alamatlaryňyzy diňläp, taryhyňyz we maşgalaňyz barada sorag berip biler. Bu etapdan soň başga fiziki ýa-da psihologiki keselleriň bardygyny ýa-da ýokdugyny anyklaýarlar. Käbir beýni çişleri ýa-da trawmatikden soňky stres bozulmalary ýaly käbir psihologiki näsazlyklar, şizofreniýa alamatlary bilen bulaşyp bilýän alamatlar hem bolup biler. Bular üçin fiziki gözden geçirmek, neýroşekillendiriş usullary, psihiatrik baha bermek we simptomlaryň sanawyny anyklaýyş ulgamlary bilen deňeşdirmek ýaly usullar ulanylyp bilner. Şizofreniýa bejergisi Şizofreniýanyň sebäpleri belli bolmanlygy sebäpli, bejergisi adatça alamatlary ýok etmäge ýa-da hassanyň gündelik işine täsir etmeýän derejä çenli peseltmäge gönükdirilendir. Derman bejergisi köplenç aldaw we galýusinasiýa ýaly oňyn alamatlar üçin ulanylýar. Psihoterapiýa we psihososial goldaw usullary gyzyklanmanyň ýitmegi we sosial izolýasiýa ýaly negatiw alamatlar üçin has ileri tutulýar. Häzirki wagtda şizofreniýa üçin anyk bejergi ýok, ýöne ulanylýan derman bejergileri keseli dikeldýär we adama adaty durmuşda ýaşamaga kömek edýär. Häzirki bejergiler köp alamatlara gözegçilik etmäge kömek edýär. Dogry derman we doza, adatça, birnäçe dermanlary we dozalary yzygiderli synap görmek arkaly kesgitlenýär. Şol sebäpli lukman tarapyndan bellenen dermanlary ulanmak we garaşylmadyk täsirler ýüze çykan halatynda wagtynda lukman bilen maslahatlaşmak möhümdir. Mundan başga-da, psihoterapiýa, maşgala terbiýesine, başarnyklary öwretmek we reabilitasiýa gatnaşmak ýaramaz alamatlaryň täsirini azaltmak, jemgyýetdäki stigmany aýyrmak we näsaglaryň akyl saglygyna goşant goşmak zerurdyr. Şizofreniýada derman bejergisi antipsiotik dermanlar Şizofreniýany bejermekde iň köp bellenen derman toparydyr. Şizofreniýany bejermekde beýnimizdäki neýrotransmitterler diýlip atlandyrylýan maddalara täsir edip, täsirli hasaplanýar. Şizofreniýada psihozyň öňüni almagy maksat edinýär. Ýaramaz täsirleri ilkinji gezek ulanylanda bolup biler, ýöne wagtyň geçmegi bilen olaryň azalmagyna ýa-da ýok bolmagyna garaşylýar. Antipsiotik dermanlar wagtal-wagtal süýji keseli, ýokary holesterin , agramyň ýokarlanmagy ýa-da myşsalaryň hereketine gözegçilik edip bilmezlik ýaly käbir saglyk problemalaryna sebäp bolup biler. Bu pursatda adamlaryň şeýle dermanlara başgaça jogap berip biljekdigini ýatdan çykarmaly däldir we bu täsirleri lukmana habar bermelidir. Şizofreniýany bejermek üçin dogry derman we dozany tapmak üçin wagt gerek bolup biler we lukmana birnäçe dürli dermanlary we dozalary synap görmek zerur bolup biler. Neşe serişdelerini ulanmak we çykarmak amallarynyň hemmesi lukmanyň maslahaty we tassyklamasy bilen amala aşyrylmalydyr. Lukman bilen maslahatlaşmazdan derman kabul etmegi bes etmek, şizofreniýanyň agyrlygyny ýokarlandyryp, alamatlaryň hasam erbetleşmegine sebäp bolup biler. Şizofreniýada psihoterapiýa we psihososial goldaw Şizofreniýany bejermekde şu wagta çenli ulanylýan dermanlar otrisatel alamatlary azaltmakda täsirli boldy. Şizofreniýa bilen göreşýän adamlar üçin gündelik işini dowam etdirmek we jemgyýetdäki ornuny saklamak üçin psihoterapiýa we psihososial goldaw uly ähmiýete eýe. Psihoterapiýa Şizofreniýada dermanlardan başga-da psihoterapiýa zerur. Psihoterapiýa adamlara keseli we gündelik durmuşdaky täsirlerini ýeňip geçmegi aňsatlaşdyrýar. Adamlara öz kesellerini we özlerini tanamaga kömek edýär, şonuň üçin bu keseliň beren signallaryna baha bermäge mümkinçilik bermek bilen mümkin gaýdyp gelmeginiň öňüni almagy maksat edinýär. Psihoterapiýa yzygiderli alýan adamlaryň umumy bejergisi we işleýşi hem has oňyn netijeleri berýär. Bilim tertibini bejermek, bu amalda iň köp ulanylýan usullaryň biri, näsaga bar bolan meseleleri tanamaga we çözmäge kömek edýär. Terapiýa, pikiriň we özüni alyp barşyň peýdasyz nagyşlaryny tanamaga, baha bermäge we üýtgetmäge gönükdirilendir. Psihososial goldaw usullary Maşgala terbiýesi: Şizofreniýa garşy göreşmek üçin maşgala goldawy örän möhümdir. Maşgala terbiýesi maşgalalara kemsidilmeleri ýeňip geçmek we bejergi wagtynda garyndaşlaryna dogry goldaw bermek üçin örän peýdalydyr. Öwretmek we dikeltmek: Näsaglara şizofreniýa garşy göreş usullary bermek maksat edinilýär. Sosial izolýasiýa, aragatnaşykda kynçylyk çekmek we kesel sebäpli ýüze çykýan stigma garşy durmak ýaly negatiw ýagdaýlara garşy durmagyň sagdyn usullaryny ösdürmek; şeýle hem iş tapmak ýa-da mekdebe gitmek ýaly gündelik durmuş endiklerini ele almaga kömek edýär. Toparlary paýlaşmak: Bular hassalaryň we olaryň garyndaşlarynyň, adatça hassalardan we garyndaşlaryndan aýratyn ýygnanýan we keseliň gidişi, alamatlary ýa-da gündelik durmuşdaky kynçylyklary ýeňip geçýän ýygnaklarydyr. Bu toparlar, tejribelerini ýetirmek we bu kesel bilen ençeme ýyl bäri ýaşaýan we näme etmelidigi bilen baglanyşykly adamlara umyt bermek meselesinde aýratyn möhümdir. ❗Şizofreniýa näsaglary üçin maslahat Keselden utanmaň: Şizofreniýa islendik adama täsir edip bilýän we köp faktorlaryň utgaşmagy netijesinde döreýän beýni keselidir. Näsagyň ýa-da garyndaşlarynyň geçmişde eden ýa-da etmedik bir zady sebäpli ösmeýär, kesel jeza däl. Keseli hemişe gizlemäge synanyşmak adamy erbet duýup biler, bejeriş işine ýaramaz täsir edip biler we adamyň durmuşyna gaýdyp gelmegini kynlaşdyryp biler. Bejergä uýgunlaşyň: Şizofreniýany bejermek maşgalany öz içine alýan prosesdir. Bejergi işinde adama goldaw bermek; Munuň üçin zerur bolsa içerki tertibi gözden geçirmek, gatnaşyklara has ünsli bolmak we maşgala / garyndaşlara bu işde şol adamyň ýanyndadygyny duýmak möhümdir. Şizofreniýa barada öwreniň : Şizofreniýa köp mifler bilen belli keseldir. Bu myş-myşlara ynanmazdan ozal dogry çeşmelerden şizofreniýany gözläň. Munuň üçin lukman bilen maslahatlaşyp bilersiňiz, şeýle hem dürli ýerlerdäki şizofreniýa birleşiklerine ýüz tutup bilersiňiz.