Afaziýa näme?

Afaziýa beýniniň çep lobasyndaky gürleýiş meýdanynyň bir ýa-da birnäçe bölegi zeperlenende ýüze çykýar. Beýne gidýän damarlaryñ dykylmagy sebäpli ýüze çykýan kislorod we glýukoza ýetmezçiligi beýin loblarynda zeperlenmä sebäp bolýar. Beýnide ösýän bu zyýanyň daşky görnüşine we ýaýramagyna görä afaziýanyň dürli görnüşleri bar. Afaziýanyň görnüşlerini aşakdaky ýaly sanap bolar:

Broka afaziýasy: Broka afaziýasynda aragatnaşygyň düşüniş bölegi bozulmasa-da, jogap berýän bölegi bozulýar. Ýagny Broka afaziýasy bolan biri düşünýär, ýöne dogry jogap berip bilmeýär ýa-da degişli sözi öndürip bilmeýär.

Global afaziýa: Diňe beýniniň jogap bermek meýdany däl, eýsem gürlemek, düşünmek, gaýtalamak, düşündirmek, okamak we ýazmak ukyplary hem zaýalanýar.

Wernikiň afaziýasy: Wernicke Korsakoff sindromy bilen baglanyşykly bolan afaziýanyň bu görnüşinde beýniniň görüş we eşidiş ýerlerinde döreýän ýaralar düşünmek we gürlemekde kynçylyklar döredýär. Şonuň üçin dilde we gürleýiş meýdanynda doly işlenip bilinmeýän maglumatlar sözlere öwrülip bilmeýär we sözleýiş bozulmalary ýüze çykýar.

Konduksion afaziýa: Afaziýanyň bu görnüşinde näsag aýdylan sözleri we sözlemleri gaýtalap bilmeýär. Beýleki dil we gürleýiş ugurlary bolsa pes bozulan ýa-da asla bozulmadyk. Konduksion afaziýaly näsag görkezmelere düşünip biler, gürleşip biler we kagyzda ýazylan sözleri okap biler.

Anomiki afaziýa: Afaziýanyň bu görnüşinde hassalar erkin we düşnükli gürläp bilerler. Düşüniş meselesi ýok, ýöne obýektleriň adyny aýdyp bilmeýärler ýa-da ulanmak isleýän sözlerini ýatlamakda kynçylyk çekip bilýärler. Şol sebäpli ýazmaça we sözli aragatnaşykda kynçylyk çekýärler.

Transkortikal afaziýa: Dil sebiti bilen aň-bilim sebitiniň arasyndaky baglanyşygyň ýaramazlaşmagy netijesinde ýüze çykýan afaziýanyň bir görnüşidir. Onuň alamatlary Wernikiň afaziýasyna meňzeýär, ýöne transkortikal afaziýa bilen kesellänler gaýtalamak ukybyny saklaýarlar. Sesli okamak, ýazmak we düşünmek ýaly ýerler zeperlenýär. Transkortikal afaziýada kişiler adamlaryň özlerine näme diýýändiklerine düşünip bilmeýärler.

Afaziýa nädip diagnoz goýulýar?

Afaziýada diagnoz newrologiki barlag bilen geçirilýär. Kesel taryhy, ýakynlaryna öwredilmegi we gerekli testleriñ geçirilmegi netijesinde näsaga afaziýa diagnozy goýulýar.

Afaziýanyň alamatlary näme?

Afaziýa insult geçiren näsaglaryň takmynan 30% -de ýüze çykýar. Aragatnaşyk we duýmak meselesi terapiýa bilen 100%-e ýakyn gowlaşýandygyny görkezse-de, irki alamatlary yzarlamak we anyklamak gaty möhümdir. Afaziýa alamatlaryny aşakdaky ýaly sanap bolar:

Obýektleri we hadysalary atlandyrmakda kynçylyklar: Näsag şol pursatda ýa-da soralanda göz öňünde tutulýan obýektiň adyny ýada salyp ýa-da aýdyp bilmeýär. Ýa-da bolup geçýän ýagdaýlary beýan etmek üçin dogry kesgitlemäni tapyp bilmeýär.

Geplemekde kynçylyk: Dil we söz merkezlerine zeper ýetmegi sebäpli gaýtalap bilmezlik, çalt we erkin sözlemler döredip bilmezlik ýaly meseleler ýüze çykýar. Näsag diňe adatdakysyndan has uzak möhletde bir söz düzüp biler. Afaziýa keseli bolan adamlar, berlen kagyzdaky tekstleri okap ýa-da aýdylan sözlemleri ýazyp bilmezler.

Nädogry söz saýlamak: Gabat gelmeýän we nädogry söz saýlamalary afaziýanyň iň möhüm alamatlarynyň biridir.

Üns we ýatkeşlik problemasy : Afaziýa newrologiki kesel bolany üçin, diňe bir gürlemekde däl, akyl işjeňliginde-de ýüze çykýan kynçylyklary görmek bolýar.

Şol bir wagtda iki hereketi ýerine ýetirip bilmezlik: Öň aňsatlyk bilen ýerine ýetirilýän çäreleriñ beýnide emele gelen ýaralar zerarly ýerine ýetirip bilmezlik ýagdaýydyr.

Afaziýanyñ bejergisi näme?

Afaziýa, adatça insultdan soň ýüze çykýan saglyk meselesidir. Şol sebäpli hassanyň sözleýişinde, fiziki işjeňliginde we çeýnemek, ýuwutmak ýaly başarnyklarynda ýüze çykan ähli meselelere jikme-jik çemeleşmek zerurdyr.

Afaziýanyň käbir görnüşleri öz-özünden bejerilip, wagtyň geçmegi bilen ýitip biler. Şeýle-de bolsa, bu näsaglara zerur newrologiki we fiziki barlaglar we gözegçilikler yzygiderli geçirilmelidir. Dilde we sözleýiş merkezlerinde ýüze çykýan ýaralara görä dürli afaziýa bejergisi bar. Bejerginiň görnüşleri hassanyň başdan geçirýän afaziýa görnüşine görä ulanylýar. Afaziýa bejergisinde näsagyň garyndaşlaryñ gatnaşmagy we habar berilmegi hassanyň gatnaşmagy ýaly möhümdir. Näsagyň ýerine ýetirjek dil we sözleýiş maşklary diňe bir bejeriş şertlerinde däl, eýsem öýde hem ulanylmaly bolup biler. Ýygy-ýygydan we güýçli gaýtalamalar, söz bozulmalarynyň has çalt we hemişelik ýitip gitmegini çaltlaşdyrýar. Bu adama aragatnaşyk ukybyny täzeden dikeltmäge we durmuş derejesini täzeden ýokarlandyrmaga mümkinçilik berýär.