Çilim:

Dünýäde ýygy-ýygydan sarp edilýän temmäki önümleriniň arasynda birinji orunda durýan çilim, her ýyl 5 milliondan gowrak adamyň ölümine sebäp bolýan aşa zyýanly endiklerden biridir. Çilim çekmek, bütin dünýäde öňüni alyp bolýan we ýokanç däl keselleriň we bu kesellere bagly ölümleriň esasy sebäbidir. Çilim tüssesinde 7000-den gowrak himiki maddalar bar, olaryň ýüzlerçesi zäherli we 70-den gowragy göni kanserogen maddalardyr. Batareýa önümçiliginde ulanylýan kadmium, batgalyklarda köp mukdarda bar bolan metan gazy, himiýa senagatynda ulanylýan we zäherli täsiri bilen tanalýan arsenic, pestisid öndürmekde ulanylýan nikotin, peçleriñ üsti bilen zäherlenmä sebäp bolýan ugar gazy, boýag pudagynda ulanylýan ammiak çilim tüssesi bilen gönüden-göni bedene girýär. Adam saglygyna aşa ýaramaz täsir edýän bu zäherli himiki maddalaryň arasynda insektisid hökmünde ulanylýan nikotin atly madda nerw ulgamyna güýçli gyjyndyryjy täsir edýär. Nikotiniň bu aýratynlygy sebäpli çilimkeşler wagtyň geçmegi bilen nikotine psihiki we fiziki garaşlylygy ösdürýärler.

Çilime endik näme?


Çilim endigi diýlip hem bilinýän nikotine garaşlylyk, Bütindünýä saglygy goraýyş guramasy tarapyndan "adamyñ her gün dowamly 1 çilim çekmegi" diýip kesgitlenipdir. Nerw ulgamyna gyjyndyryjy täsir edýän nikotiniň sarp edilmegi wagtyň geçmegi bilen adamda fiziki we psihologiki garaşlylyk döredip biler. Alkogol içgilerinde birnäçe aýyň içinde we neşekeşlikde birnäçe günüň içinde ýüze garaşlylyk, nikotin ulanmak bilen birnäçe sagadyň dowamynda ösýär. Rak keseli, ýürek infarkty, insult we depressiýa ýaly köp saglyk problemalary bilen gönüden-göni baglanyşykly çilim çekmekden gaça durmak we endik bolan ýagdaýynda degişli hünärmen bölümlerinden goldaw almak gaty möhümdir.

Çilim çekmegiň zyýany näme?

Çilimiň çekilmegi, bedeniň ähli organlaryna, esasanam öýkenine ýaramaz täsir edýär we birnäçe beden ulgamlary bilen baglanyşykly saglyk meselelerine sebäp bolup biler. Çilimiň sebäp bolýan birnäçe zyýanlary:

Rak:

Çilimde 7000-den gowrak himiki maddalar bar, olaryň ýüzlerçesi zäherlidir we 70-den gowragy gönüden-göni kanserogen maddalardyr. Çilim çekilmegi we çilim tüssesinden dem almak hem, birnäçe rak keselleri bilen, esasanam öýken ragy bilen gönüden-göni baglanyşyklydyr. Çilim çekýän adam üçin rak keseli bilen baglanyşykly islendik keselden ölmek howpy 7 esse, öýken ragy bilen baglanyşykly ölüm howpy 12-24 esse ýokarlanýar.

Ýürek we damar keselleri:

Çilim çekmek we çilim tüssesine duçar bolmak ýürek-damar kesellerine sebäp bolýan faktorlaryň biridir. Çilim tüssesinde bar bolan ugar gazy öýkenlerden gana geçýär. Ondan hem gemoglobine. Dokumalara kislorod daşamaga jogapkär gemoglobin ugar gazy bilen baglanşanda, kislorod molekulalaryny göterip bilmeýärler we ganyň dokumalara kislorod daşamak ukyby ep-esli azalýar. Netijede ýüregiň iş ýüki ýokarlanýar, damariçi gan basyşy ýokarlanýar we ýürek-damar ulgamynyň keselleri döräp bilýär. Çilim çekýänler, çilim çekmeýänlere garanyňda ýürek infarkty ýaly ýürek-damar kesellerinden 4 esse köp ölýärler.

Dem alyş ulgamy keselleri:

Çilim tüssesinden iň çalt täsirlenýän organ şübhesiz öýkendir. Dem alynan çilim tüssesindäki zyýanly himiki maddalaryň biri bolan tar öýken dokumasynda ýygnanýar we wagtyň geçmegi bilen bu dokumalaryň zeperlenmegine sebäp bolýar. Netijede, dem alyş ukyby peselýär we demgysma we dowamly obstruktiw öýken keseli (COPD) ýaly dem alyş ulgamy bilen baglanyşykly agyr keselleriň döremek howpy ýokarlanýar. Uzak wagtlap çilim çekmegiň netijesinde COPD töwekgelçiliginiň 8% -den gowrak ýokarlanýandygyny aýdyp bolar.

Jynsy funksiýalarda bozulma:

Bedeniň ähli öýjükleriniň kadaly işlemegi üçin her öýjükde ýeterlik derejede kislorod bolmaly. Çilimiň çekmegiñ netijesinde ganyň kislorod göterijiligi ep-esli azalýar we bu bedeniň ähli ulgamlarynda funksional peselmä sebäp bolýar. Çilim tüssesi bilen alnan zäherli himiki maddalar, iki jynsda hem jyns funksiýalarynyň ýaramazlaşmagyna sebäp bolýar. Ýumurtgalyk we testislere gaty zyýanly bu himiki maddalar, önelgesizlik töwekgelçiligini ýokarlandyrýan möhüm faktorlardan biridir. Çilimiň sarp edilmegi göwrelilik döwründe abortus ýagdaýynyñ döremegi, plasenta problemalary we ektopiki göwrelilik ýaly köpeliş saglygy bilen baglanyşykly problemalara sebäp bolýar we aýbaşy aýlawynyň kadasyzlaşmagy, osteoporoz, irki menopauza we ginekologiki rak töwekgelçiligi ýokarlanýar.

Böwrek keselleri:

Çilim tüssesi bilen bedene alnan nikotin, metabolizlenenden soň kotinin diýilýän başga bir himiki madda öwrülýär. Bedeniň madda çalşygynyñ galyndylarynyň biri bolan bu madda, peşew arkaly bedenden çykýar, ýöne peşew arkaly çykýança tutuş böwrek ulgamyndan geçýär we bu döwürde böwrekler we beýleki gurluşlara ýaramaz täsir edýär. Mundan başga-da, çilim çekmekden döreýän gan basyşynyň ýokarlanmagy böwreklere agyr zeper ýetmegine we uzak wagtyň dowamynda böwrek ýetmezçiligine sebäp bolup biler.

Depressiýa:

Çilim sarp etmek, bedeniň ähli ulgamlarynda bolşy ýaly ruh saglygyna-da gaty zyýanly täsir edýär. Depressiýa alamatlary çilim çekýän ýa-da çilim tüssesine duçar bolan adamlarda has ýygy duş gelýär, esasanam nikotiniň derejesiniň çalt ýokarlanmagy we peselmegi adamyň depressiýa bolan ýykgynlygyny ep-esli ýokarlandyrýar.

Tip 2 diabet:

Çilim çekmek, 2-nji tipli süýji keseline sebäp bolýan möhüm faktorlardan biridir. Geçmişde çilim çekýänleriñ 2-nji tipli süýji keseliniň döremek howpy 28% ýokarlandy, şuwagt hem çilim çekýänler üçin bu görkeziji has köpdür.

Çilimi taşlamagyň saglyk tarapyndan peýdalary:

Çilim sarp etmek bedeniň ähli ulgamlaryna gönüden-göni täsir edýär we köp ulgamlaýyn keselleri döredýär. Ganyň kislorod göterijilik ukybynyň peselmegi öýjükleriň kisloroddan mahrum bolmagyna sebäp bolýar we ýürek keselinden depressiýa çenli köp saglyk meselelerine duýgurlygyny ýokarlandyrýar. Şeýle-de bolsa, çilimi taşlandan soñ gysga wagtyň içinde ganyň kislorod göterijiligi ýokarlanýar we bedeniň ähli öýjükleri ýeterlik kislorod bilen doýýar. Çilimi taşlandan soň geçen wagt we saglyk nukdaýnazaryndan gazanylanlardan aşakdakylary sanap bolar:

20 minudyň içinde gan basyşy kadaly ýagdaýa gelýär, gan aýlanyşygy gowulaşýar;

8 sagatdan soň ganyň ugar derejesi peselip başlaýar we ganyň kislorod mukdary ýokarlanýar;

24 sagatdan soň çilim sarp etmek bilen 4 esse ýokarlanan ýürek infarkty howpy peselip başlaýar;

48 sagadyň soňunda nerw uçlaryna ýeten zeper azalýar, tagam we ys duýgusy gowlaşyp başlaýar;

2 hepde bilen 3 aýyň arasynda gan aýlanyşygy gowulaşýar, öýkeniň kuwwaty 30% ýokarlanýar, ýöremek, maşk etmek, basgançaklara çykmak has aňsatlaşýar;

1 aýdan 9 aýa çenli sinuslarda we öýkenlerde aşa köp emele gelýän sekresiýa azalýar, has sagdyn dem alyş üpjün edilýär we adam özüni has güýçli duýup başlaýar;

1 ýyl geçenden soñ ýürek we damar gurluşlary ýokary derejede gowlaşýar we koronar arteriýa keseliniň döremek howpy 50% azalýar;

5 ýylyñ soñunda öýken ragy sebäpli ölüm howpy 50% azalýar, insult töwekgelçiligi çilim çekmeýän bilen deň derejä düşýär, agyz, bokurdak, aşgazan asty mäz, peşew haltasy we böwrek bilen baglanyşykly rak keselleriniñ töwekgelçiligi azalýar.

Çilim çekmek endigini tejribeli merkezlerde hünärmenleýin usullar bilen bejermek zerur bolup biler. Çilimi taşlamak döwründe hünärmen kömegini almagy ýatdan çykarmaň!